روستاپژوهی، توسعه و ایران شناسی

وضعیت روستاهای تاجیکستان به دلیل اعلام سال های 2019 تا 2021 در تاجیکستان به عنوان سال های رشد دهات، گردشگری و هنرهای مردمی از سوی رییس جمهوری این کشور، خبرگزاری آسیا پلوس به مشکلات عمده این مناطق اشاره کرده است. به گزارش رادیو تاجیکی صدای خراسان به نقل ازسامانه آسیا پلوس، درحالی که 73 درصد از جمعیت بیش 9 میلیون نفری تاجیکستان درمناطق روستایی زندگی می کنند، حکومت قصد دارد با این نام گذاری برنامه بهبود شرایط معیشتی، آموزشی، درمانی، آب رسانی، حمل و نقل و اشتغالزایی را در روستاهای این کشور تدوین و اجرایی کند. نخستین مشکل مناطق روستای تاجیکستان بیکاری است که به دلیل ناچیز بودن میزان حقوق و دستمزدها، ساکنان دهات این کشور کار در روسیه را بر فعالیت در بخش کشاورزی وطن خویش ترجیح می دهند. ازاین رو نیروی عمده کار در روستاها اکنون افراد بزرگسال و زنان و دختران هستند. مشکل دیگر مناطق روستایی تاجیکستان نبود راه های مناسب است که به ویژه در دهات دورافتاده جاده ها به ترمیم و بازسازی اساسی نیاز دارند. مشکل دیگر روستاهای تاجیکستان نداشتن خدمات مطلوب حمل و نقل است که اکثر رانندگان وسایل نقلیه عمومی مردم بومی اند و بدون مجوز فعالیت می کنند و کیفت خدمات آنان پایین است. بانک جهانی اعلام کرده است که 53 درصد از جمعیت مناطق روستایی تاجیکستان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و از آب چشمه ها و جوی ها استفاده می کنند که پاسخگوی معیارهای بهداشتی نیست. کمبود زمین برای ساخت و سازمسکن از دیگرمشکلات دهات تاجیکستان است که با وجود واگذاری 120 هزارهکتار زمین برای ساخت منازل مسکونی در این کشور طی 25 سال اخیرهمچنان موضوع تامین ساکنان روستایی با مسکن حل نشده باقی مانده است. کمبود زیر ساخت های آموزشی، بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی از دیگر مشکلات ساکنان مناطق دهات تاجیکستان به حساب می آید. از سوی دیگر نبود مکانهای مناسب برای جمع اوری و تفکیک زباله از دیگر مشکلات روستاهای تاجیکستان است . حال این پرسش مطرح است که آیا حکومت این کشور طی 3 سالی که زمان رشد دهات، گردشگری وهنرهای مردمی اعلام شده از عهده حل این مشکلات برخواهد آمد/پاس تودی

مستند “طالب آباد” از مجموعه “خاطرات روستا” ؛ با حضور استاد جواد صفی نژاد کارگردان: استاد فرهاد ورهرام

فایل کتاب روستاهای مازندران چاپ 1351

آخرین دغدغه های پژوهشی یک جامعه شناس روستایی عنایت خانمحمدیان مساله یک پژوهش گاهی ممکن است یک دغدغه در حوزه خاص باشد. این دغدغه ها شاید در سخنرانی و اظهارنظرها و نوشته ها و حتی درد دل ها و سخنان روزمره محقق خود را به طرق مختلف نشان دهد. زنده یاد استاد دکتر مهدی طالب جامعه شناس و فارغ التحصیل دکتری جامعه شناسی از فرانسه و استاد سابق دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران انسانی دغدغه مند و محققی پیشکسوت و دلسوز برای جامعه ایران و بویژه روستاهای کشور بودند که متاسفانه در مرداد 1399به دلیل ابتلا به کرونا در تهران درگذشتند. آخرین درسی که این استاد فقید در دانشگاه تهران تدریس کردند، درس مدیریت روستایی بود. دو جلسه نخست آن کلاس به صورت حضوری برگزار شد و مابقی آن با پیدایش ویروس کرونا در فضای مجازی تشکیل شد. این جانب که از ابتدا تا پایان کلاس های این استادفقید حضور داشتم خود شاهد بودم که ایشان در تدریس خود مسائل اجتماعی و دغدغه های خود را گاهی به شکل های مختلف و با بیانی دردمندانه مطرح می کردند و از این که به آنها رسیدگی نشده یا مورد توجه قرار نگرفته اند انتقاد کرده و دل آزرده بودند. به نظر من در آخرین کلاس های دکتر طالب، دو دغدغه و مساله مهم ذهن استاد را به خود مشغول کرده بود اول اینکه ایشان این دغدغه را داشتند که درباره انجمن تعاون روستایی و فعالیت های آن پژوهشی شایسته صورت نگرفته است، بنابراین در کلاس اعلام آمادگی کردند که حاضر هستند چندین ساعت را با کسی که در این زمینه علاقه مند به تحقیق است بنشینند و مصاحبه کنند. دومین دغدغه ایشان که هم در جلسه اول و حتی جلسات پایانی بارها به اشکال مختلف مطرح کردند و ذهنشان را به خود مشغول کرده بود و چه بسا که در طول بازدیدهای میدانی خود از چند دهه گذشته خود بارها با آن مواجه شده بودند، مساله تاثیر نزاع و درگیری های قومی و طایفه ای و روستایی در توسعه نیافتگی یا مهاجرت در روستاهای ایران بود. در ابتدا برای من به عنوان دانشجویی کم اطلاع این موضوع نزاع و درگیری در روستاها مساله ای پیش پاافتاده می نمود که تاثیر چندانی در توسعه نیافتگی روستا ندارد، اما حقیقتا ذهنم را به خود مشغول کرده بود، چرا که سالها پیش در شهرستان محل سکونت خود بارها سر و وضع خونین روستاییان را در کلانتری شهر دیده بودم که برای دادخواهی و شکایت به شهر آمده بودند، چند مدت بعد با یک جستجوی ساده در اینترنت متوجه شدم که استاد خود به همراه برخی دانشجویان پژوهشی در این باره انجام داده اند، از سویی ده ها رخداد تلخ از روستاهای چهارگوشه کشور از خراسان گرفته تا آذربایجان و کرمانشاه و لرستان وکهکیلویه و بویراحمد و فارس و ایلام و خوزستان و مازندران و... درباره نزاع و درگیری و حتی قتل و خونریزی در روستاها یافتم و مطالعه کردم. برایم روشن شد مساله ای که استاد آن را مطرح و حتی با انجام پژوهشی درباره آن باز به رضایت خاطر نرسیده اند، بسیار جدی و تهدیدی علیه توسعه روستاها و حتی کشور است. چه روستاها که به خاطر این دعواها و درگیری ها کاملا خالی از سکنه و حتی ویران شد، و تا جایی که اطلاع دارم متاسفانه درباره آنها هم آماری در دست نیست. از سویی دیگر ما دائما تاثیر مسائل طبیعی همچون سیل و خشکسالی و زلزله و کمبود آب و تغییرات فرهنگی و مدرنیته و مشکلات اقتصادی و فقر و بیکاری را در مهاجرت ها یا تخلیه روستایی به عناوین مختلف بررسی کرده ایم، اما پرسش اینجاست که تا چه اندازه به این تهدید بزرگ نزاع ها و درگیری های ساکنین روستا که شاید قدمت آن به اندازه شکل گیری روستاهای کشور باشد توجه کرده ایم؟ دلیل این نزاع ها چه بوده است؟ آثار منفی مهاجرت عوامل این نزاع ها و درگیری ها به شهرها چگونه است؟ آیا کم رنگ شدن نقش کدخداها و ریش سفیدان در اداره روستا در وقوع این نزاع ها نقش داشته است؟ زمین ها، باغ ها و مزارع که با مهاجرت عوامل نزاع به حال خود رها شده است، یا دام هایی که تلف شدند چه تاثیر منفی بر تولید داشته اند؟ علل ایجاد روحیه پرخاشگری و عداوت و کینه توزی در میان عوامل نزاع و درگیری چیست؟ آیا محیط جغرافیایی روستا در ایجاد روحیه ستیزه جویی نقش داشته است؟ چرا باید یک موضوع بسیار جزیی و کوچک و بی اهمیت در روستا آتش درگیری و نزاع را برافروزد؟ نقش سنت هایی همچون خون بس در توقف نزاع ها و ایجاد صلح و دوستی و بازگرداندن روستا به روال سابق خود چیست و ده ها سوال و مساله دیگر که باید به آنها پاسخ های جدی و راهگشا داد.

‍ ‍ آخرین دغدغه های پژوهشی یک جامعه شناس روستایی عنایت اله خان محمدی مساله یک پژوهش گاهی ممکن است یک دغدغه در حوزه خاص باشد. این دغدغه ها شاید در سخنرانی و اظهارنظرها و نوشته ها و حتی درد دل ها و سخنان روزمره محقق خود را به طرق مختلف نشان دهد. زنده یاد استاد دکتر مهدی طالب جامعه شناس روستایی و استاد سابق دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران انسانی دغدغه مند و محققی پیشکسوت و دلسوز برای جامعه ایران و بویژه روستاهای کشور بودند. آخرین درسی که این استاد فقید در دانشگاه تهران تدریس کردند، درس مدیریت روستایی بود. دو جلسه نخست آن کلاس به صورت حضوری برگزار شد و مابقی آن با پیدایش ویروس کرونا در فضای مجازی تشکیل شد. این جانب که از ابتدا تا پایان کلاس های این استادفقید حضور داشتم خود شاهد بودم که ایشان در تدریس خود مسائل اجتماعی و دغدغه های خود را گاهی به شکل های مختلف و با بیانی دردمندانه مطرح می کردند و از این که به آنها رسیدگی نشده یا مورد توجه قرار نگرفته اند سخت انتقاد می کردند. به نظر من در آخرین کلاس های دکتر طالب، دو دغدغه و مساله مهم ذهن استاد را به خود مشغول کرده بود اول اینکه ایشان این دغدغه را داشتند که درباره انجمن تعاون روستایی و فعالیت های آن پژوهشی شایسته صورت نگرفته است، بنابراین در کلاس اعلام آمادگی کردند که حاضر هستند چندین ساعت را با کسی که در این زمینه علاقه مند به تحقیق است بنشینند و مصاحبه کنند. دومین دغدغه ایشان که هم در جلسه اول و حتی جلسات پایانی بارها به اشکال مختلف مطرح کردند و ذهنشان را به خود مشغول کرده بود و چه بسا که در طول بازدیدهای میدانی خود از چند دهه گذشته خود بارها با آن مواجه شده بودند، مساله تاثیر نزاع و درگیری های قومی و طایفه ای و روستایی در توسعه نیافتگی یا مهاجرت در روستاهای ایران بود. در ابتدا برای من به عنوان دانشجویی کم اطلاع این موضوع نزاع و درگیری در روستاها مساله ای پیش پاافتاده می نمود که تاثیر چندانی در توسعه نیافتگی روستا ندارد، اما حقیقتا ذهنم را به خود مشغول کرده بود، چرا که سالها پیش در شهرستان محل سکونت خود بارها سر و وضع خونین روستاییان را در کلانتری شهر دیده بودم که برای دادخواهی و شکایت به شهر آمده بودند، چند مدت بعد با یک سرچ ساده در اینترنت متوجه شدم که استاد خود به همراه برخی دانشجویان پژوهشی در این باره انجام داده اند، از سویی ده ها رخداد تلخ از روستاهای چهارگوشه کشور از خراسان گرفته تا آذربایجان و کرمانشاه و لرستان وکهکیلویه و بویراحمد و فارس و ایلام و خوزستان و مازندران و... درباره نزاع و درگیری و حتی قتل و خونریزی در روستاها یافتم و مطالعه کردم. برایم روشن شد مساله ای که استاد آن را مطرح و حتی با انجام پژوهشی درباره آن باز به رضایت خاطر نرسیده اند، بسیار جدی و تهدیدی علیه توسعه روستاها و حتی کشور است. چه روستاها که به خاطر این دعواها و درگیری ها کاملا خالی از سکنه و حتی ویران شد، و تا جایی که اطلاع دارم متاسفانه درباره آنها هم آماری در دست نیست. از سویی دیگر ما دائما تاثیر مسائل طبیعی همچون سیل و خشکسالی و زلزله و کمبود آب و تغییرات فرهنگی و مدرنیته و مشکلات اقتصادی و فقر و بیکاری را در مهاجرت ها یا تخلیه روستایی به عناوین مختلف بررسی کرده ایم، اما پرسش اینجاست که تا چه اندازه به این تهدید بزرگ نزاع ها و درگیری های ساکنین روستا که شاید قدمت آن به اندازه شکل گیری روستاهای کشور باشد توجه کرده ایم؟ دلیل این نزاع ها چه بوده است؟ آثار منفی مهاجرت عوامل این نزاع ها و درگیری ها به شهرها چگونه است؟ آیا کم رنگ شدن نقش کدخداها و ریش سفیدان در اداره روستا در وقوع این نزاع ها نقش داشته است؟ زمین ها، باغ ها و مزارع که با مهاجرت عوامل نزاع به حال خود رها شده است، یا دام هایی که تلف شدند چه تاثیر منفی بر تولید داشته اند؟ علل ایجاد روحیه پرخاشگری و عداوت و کینه توزی در میان عوامل نزاع و درگیری چیست؟ آیا محیط جغرافیایی روستا در ایجاد روحیه ستیزه جویی نقش داشته است؟ چرا باید یک موضوع بسیار جزیی و کوچک و بی اهمیت آتش درگیری و نزاع را برافروزد؟ نقش سنت هایی همچون خون بس در توقف نزاع ها و ایجاد صلح و دوستی و بازگرداندن روستا به روال سابق خود چیست و ده ها سوال و مساله دیگر که باید به آنها پاسخ گفت.

⬇️⬇️⬇️