مصدق به روايت تاريخ و اسناد

مصدق و کشتن رزم آرا [نگاهی به تحلیل زنده یاد محمد امینی] این ادعا که فداییان اسلام در هماهنگی با مصدق و یا جبهه ی ملی اقدام به ترور رزم آرا کرده اند، در کتاب ارزنده ی سوداگری با تاریخ به قلم زنده یاد محمد امینی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب ردیه ای بر کتاب آسیب شناسی یک شکست اثر علی ميرفطروس است. امینی می گوید "این ادعا که گویا دکتر مصدق و یا نمایندگان او در پی برنامه ریزی محرمانه برای کشتن رزم آرا همکاری داشته اند، برای گم کردن ردپای دیگران در کشتن رزم آرا بوده است که گوشه هایی از آن، در جریان بازپرسی و محاکمه نواب صفوی در سال ۱۳۳۴ آشکار شده است."[سوداگری با تاریخ - ص ۱۸۹] و منظور او از دیگران البته، "دربار" است. امینی اضافه می کند "از بازجویی های نواب صفوی پس از آخرین دستگیری اش در سال ۱۳۳۴، پیدا است که پنج سال پس از کشته شدن رزم آرا، بازجویان به دستور بالادستی ها، در سودای پیوند دادن مصدق و دیگر رهبران جبهه ملی با ترور نخست وزیر پیشین، کوشا بوده اند."[همان، ص ۱۹۱] زنده یاد امینی پس از آنکه بدقت تناقضات و اشکالات روایات متاخر مربوط به نشست مشترک رهبری و برخی از اعضای فداییان با برخی از اعضای جبهه ملی را در معرض دید و داوری خوانندگان منصف قرار می دهد، به موضوع مهم مسئولیت و مشارکت دربار در خصوص این ترور می پردازد که از هر نظر مهم و قابل توجه است، بویژه گزارشی که در این مورد از زبان سرتیپ دفتری در گفتگو با حبیب لاجوردی[پروژه تاریخ شفاهی هاروارد] نقل کرده، اهمیتی فوق العاده دارد. با این حال اثبات این فرضیه [باز کردن پای جبهه ملی به پرونده قتل رزم آرا با هدف گم کردن ردپای دربار در آن] به شواهدی نیاز دارد که در مبحث مربوطه یافت نمی شود اگرچه آنقدر واجد اهمیت هست که دستمایه ی یک پژوهش مستقل قرار بگیرد. همچنین یک چنین پژوهشی نمی تواند خود را از پاسخ دادن به این سوال برکنار بداند که انگیزه ی نواب و فدائیان از همکاری آگاهانه یا ناآگاهانه (تحلیل زنده یاد امینی در این باره ساکت است) با این پروژه چه بوده در حالی که در پایان هیچ امتیاز و تخفیفی را نیز نصیب نبردند! این نیز پرسیدنی ست که چرا زنده یاد امینی، ماجرای دیدار نواب با شاه در مورد رزم آرا را که از قول سرهنگ شایانفر -وکیل تسخیری نواب- نقل شده، به شکلی گزارش کرده که انگاری شایانفر در یک گفتگوی خصوصی با نواب شنونده ی آن بوده است[سوداگری با تاریخ، ص ۱۹۷] حال آنکه نواب جریان این دیدار را در دادگاه بر زبان آورد که موجب شد تا رئیس دادگاه بلافاصله زنگ ختم جلسه را بصدا در بیاورد. شایانفر می گوید بعد از ۲۴ ساعت و تشکیل دوباره دادگاه، از نواب پرسیدم که پس از تعطیلی دادگاه بر تو چه گذشت که نواب گفت بعد از خروج از دادگاه، به اتاق دادستان (آزموده) احضار شد و به سبب نام بردن از شاه، مورد توهین و پرخاش قرار گرفت و همانجا به شلاق بسته شد! [اسرار قتل رزم آرا، محمد ترکمان، ص۴۸۲] مقصود این است که نواب در بازجویی ها و دفاعیات سال ۳۴، هم پای جبهه ملی را به پرونده قتل رزم آرا باز کرد و هم پای شاه را: "...شاه در جواب وجود فساد را قبول کرد اما همه ی تفصیرها را متوجه رزم آرا کرد، یعنی تلویحا با کشتن رزم آرا موافقت کرد."[همان] آن جمله ی آخر که برجسته شده است، در روایت زنده یاد امینی نیامده و من آن را از این جهت آوردم که نشان بدهم دست کم طرح معاونت جبهه در قتل رزم آرا از سوی نواب در بازجویی های نوبت دوم نمی تواند با انگیزه ی پنهان کردن نقش شاه و دربار در این ماجرا صورت گرفته باشد. و نکته ی آخر این که زنده یاد امینی، بطور کلی دیدار برخی از اعضای جبهه با نواب در منزل آقای آقایی را چنانکه در خواندنیها[سال شانزدهم، شماره ۱۷] گزارش شده، رد می کند. به نظر امینی "در آن روزگار پس از ۲۸ مرداد، خواندنیها نمی توانسته ۱۸ نوشتار را از زبان کشندگان هژیر و رزم آرا، بدون پذیرش فرمانداری نظامی و دستگاه محرمعلی خانی به چاپ رساند."[سوداگری با تاریخ، ص۱۹۴] من اما بر این باورم که اگر نه با هویت عضویت در جبهه ملی و به نمایندگی از آن، دست کم برخی از اعضا با هویت شخصی و یا به عنوان وکیل اقلیت، در منزل آقای آقایی با نواب دیدار کرده اند و این حتی پیش از ۲۸ مرداد ۳۲ هم گزارش شده است. بویژه نگاه کنید به یک گزارش فشرده از سخنرانی نواب در ۵ تیرماه همان سال که یک مامور مخفی دولت مصدق آن را تهیه کرده و در آن، نواب از دیدار با بقایی، مکی و فاطمی در منزل آقای آقایی سخن گفته است. این گزارش البته به محتوای این دیدار اشاره نمی کند.[فدائیان اسلام به روایت اسناد، جلد دوم، ص ۴۹۴] اما چنانکه قبلا نیز گفته ام [چنین عزیز نگینی]، این که بتوان سطح این دیدار را به یک دیدار رسمی میان دو سازمان‌ برای اخذ تصمیم در خصوص ترور رزم آرا ارتقاء داد، پایه و اساس محکمی ندارد. @hamidrezaabedian

🔺انتشار یادنامۀ سیزدهمین سالگرد پرواز عزت‌الله و هاله سحابی و هدی صابر 🔺 🟢 این یادنامه حاوی پرونده‌ای در مورد جلسات فکری شش‌نفرۀ ابتدای دهۀ 1370 است که با محوریت زنده‌یاد عزت‌الله سحابی و با حضوری شهید هدی صابر تشکیل شده بود. تحلیل مهندس سحابی از وضعیت حاکمیت، جامعه، نیروهای جهانی و نیروهای سیاسی درون ایران و ارتباط میان اینها برآمده از دل جلسات مذکور به انضمام متن سخنرانی منتشرنشده‌ای از هدی صابر با عنوان «ما و نقد نوگرا» بخش‌هایی از این پرونده هستند. مصاحبه‌ای با لطف‌الله میثمی - از حاضران در جلسات مذکور - در مورد چندوچون و روند این جلسات و دو تحلیل بر سخنرانی «ما و نقد نوگرا»ی هدی صابر نیز در این پرونده گنجانده شده است. ⚪️ سخنرانی سارا شریعتی با عنوان «بازاندیشی به یک میراث فکری» که قرار بود در مراسم سیزدهمین سالگرد این سه عزیز در لواسان ارائه شود با لغو مراسم در نتیجۀ فشارهای غیرقانونی بیرونی، به صورت مکتوب درآمده و در یادنامۀ سیزدهم انتشار یافته است. 🆔 @hodasaberr

🔴 در میانه‌ی آرمان و امید 🔻 به مناسبت سیزدهمین سالگرد فوت و شهادت هاله سحابی، عزت‌الله سحابی و هدی صابر 🔻 سخنرانان: ▫️سید محمدمهدی جعفری (دین‌پژوه، نویسنده و مترجم، استاد دانشگاه) ▫️محمدحسین رفیعی (فعال سیاسی ملی-مذهبی و استاد دانشگاه) ▫️ژیلا شریعت پناهی (قرآن‌پژوه، فعال حقوق زنان و کارشناس سابق سازمان انرژی اتمی) ▫️فیروزه صابر (فعال مدنی-اجتماعی) ▫️حاتم قادری (پژوهشگر علوم سیاسی، نویسنده و استاد دانشگاه) ▫️حسن یوسفی اشکوری (دین‌پژوه، نویسنده و نماینده‌ی دوره‌ی اول مجلس شورای اسلامی) 🔻 زمان برگزاری: جمعه ۷ ژوئن ۲۰۲۴ مورخ ۱۸ خردادماه ۱۴۰۳، ساعت ۲۰:۰۰ به وقت ایران و ۱۸:۳۰ به وقت اروپای مرکزی 🔻 برگزاری در بستر: کلاب «گفتگوهای ملی» : https://www.clubhouse.com/house/گفتگوهای-ملی #هاله_سحابی #عزت_الله_سحابی #هدی_صابر @goftegoha_melli

🔴 لغو مراسم سیزدهمین سالیاد مهندس عزت الله سحابی، هاله سحابی و هدی صابر @iranfardamag ▪️ به اطلاع می رساند مراسم سیزدهمین سالگرد عزت‌الله سحابی، هاله سحابی و هدی صابر توسط دادستانی لواسان لغو گردید. 🔸 ضمن اعتراض به چنین برخوردهای غیر قانونی و تضییع حقوق خانواده ها، به اطلاع همه دوستان و آشنایان می رساند برنامه سخنرانی امروز هفدهم خرداد ماه برگزار نخواهد شد. ▪️ یاد و خاطره آن سه عزیز همواره زنده و پاینده خواهد ماند. #ایران_فردا #هدی_صابر #هاله_سحابی #عزت‌الله_سحابی #سیزدهمین_یادمان #سارا_شریعتی #فاطمه_علمدار #محمد_کریمی #سمانه_گلاب https://t.me/iranfardamag

🔴سیزدهمین یادمانِ ▪️ مهندس عزت‌الله سحابی ، شهید هاله سحابی و شهید هدی صابر @iranfardamag 🔻سخنرانان: 🔹سارا شریعتی 🔸فاطمه علمدار 🔹محمد کریمی 🔸سمانه گلاب 🔷زمان: هفدهم خرداد ماه ۱۴۰۳ ساعت ۱۸ الی ۲۰:۳۰ 🔶مکان: لواسان ، بلوار امام خمینی ؛ خیابان پیام ، خیابان صحرای ناران ، خیابان گلستان ، پلاک ۱۰ #هدی_صابر #هاله_سحابی #عزت‌الله_سحابی #سیزدهمین_یادمان #سارا_شریعتی #فاطمه_علمدار #محمد_کریمی #سمانه_گلاب https://t.me/iranfardamag

در تازه‌ترین نقد ِدکتر غنی نژاد، متر و معیار، کماکان "حقوق و قوانین اساسی" کشور است. آقای دکتر و کسانی مثل ایشان معمولا از این نکته غفلت می‌کنند که قوانین امری پسینی برای تثبیت منازعه‌ای پایان یافته تلقی می‌شوند حال آن که جنبش براه افتاده درصدد پایان دادن به صورتبندی حقوقی مناسبات پیشین و اضمحلال آن برآمده بود و می‌رفت تا صورت‌بندی تازه‌ای از حقوق و یا دست کم فهم تازه ای از آن خلق کند که آینه‌ی آرایش جدید نیروهای سیاسی در ایران باشد. بدیهی ست اقتضائات بودن در یک چنین برزخی که قوانین در آن دود می‌شوند و به هوا می‌روند با اقتضائات بودن در یک وضعیت تثبیت شده متفاوت است و درخشش انکار ناپذیر مصدق به عنوان یک رجل سیاسی، اتفاقا در فهم دقیق این وضعیت استثنایی، کنترل و عمل بر اساس آن با حفظ شاکله‌ی کلی ساختار است به نحوی که دولت او از باثبات‌ترین دولت‌های ایران پس از شهریور ۱۳۲۰ محسوب می‌شود که متوسط عمر دولت‌ها در آن دهه از ۶ تا ۸ ماه فراتر نمی‌رفت. متن کامل را اینجا بخوانید. @hamidrezaabedian

نهضت ملی با بهم ریختن آرایش کلاسیک نیروها در ایران، به سرعت توازن قوا در سپهر سیاسی را تحت تاثیر قرار داد به نحوی که بلوک دربار، ملاکان، ارتش و همچنین دول متنفذ و قدرتمند خارجی که نیروی اصلی و سنتی در شکل‌دهی به سیاست ایران به شمار می‌آمدند، به نحو فزاینده‌ای تضعیف و فرصت برای نقش آفرینی نیروهای نوپا و نوظهور دیگری فراهم می‌آمد که می‌توانست منشاء تغییراتی مهم و اساسی در ساختار سیاسی کشور باشد. بحث کانونی درباره‌ی کارنامه دکتر محمد مصدق، نه ورود به جزئیات پرمناقشه که ارزیابی عملکرد او در جریان این دگردیسی ست. اینکه آیا مجموعه‌ی تصمیمات او در قامت رئیس دولت در دوران نهضت ملی در راستای تثبیت و تقویت بلوک سنتی قدرت بود یا در جهت تضعیف آن؟ مدافعان دکتر محمد مصدق غالبا قوانین، دستورالعمل‌ها و لوایح دولت او را بویژه پس از کسب موافقت مجلس با قانونگذاری محدود و پاسخگو (لایحه اختیارات) در همین مسیر ارزیابی کرده و از منتقدین دعوت می‌کنند تا از این زاویه به دولت او نگاه کنند. متن کامل را اینجا بخوانید‌ @hamidrezaabedian

گفتمان انتقادی دکتر غنی نژاد به جای آنکه بر جهت گیری کلی دولت دکتر محمد مصدق تمرکز کند، با جزیی نگری بر پاره‌ای از وقایع متمرکز می‌شود که قرار است مخاطب را مجاب کند تا بپذیرد مصدق و دولت او قانون‌شکن بوده‌اند و از آنجا که حاکمیت قانون مهمترین خواست انقلاب مشروطیت ایران بود، پس این ادعا که آن دولت و رهبری‌اش در صدد احیای آرمان‌های آن انقلاب بوده‌اند، نامعتبر و خلاف واقع است. در تازه‌ترین تلاش‌ها در این رابطه، دکتر غنی‌نژاد به سراغ پرونده‌ی ترور سپهبد رزم‌آرا رفته تا نشان بدهد که : ۱- جبهه ی ملی و رهبری آن در پیوندی تنگاتنگ با فدائیان اسلام این ترور را برنامه‌ریزی کرده بودند، ۲- و پس از اجرای موفق این ترور، با تصرف دولت و مجلس، بدون توجه به اصل تفکیک قوا، در کار دستگاه قضا مداخله کرده و با مشارکت در تهیه و تصويب یک قانون مسئله‌دار، قاتل را از زندان آزاد کردند، ۳- و نه تنها این، بلکه با میزبانی از او بلافاصله پس از آزادی، یک مجرم مستوجب عقوبت را گرامی داشتند. این تازه‌ترین کیفرخواست آقای دکتر غنی نژاد علیه مصدق است. در یادداشت "چنین عزیز نگینی" این ادعا به چالش کشیده شده است. @hamidrezaabedian

چنین عزیز نگینی ✍حمیدرضا عابدیان از این سموم که بر طرف بوستان بگذشت عجب که برگ گلی ماند و بوی نسترنی به صبر کوش تو ای دل که حق رها نکند چنین عزیز نگینی بدست اهرمنی

هفتاد سال پس از کودتا، شبح مصدق همچنان در خیابان های ایران پرسه می زند. ناتوانی حکومت در پاسخ دهی به مطالبات عمومی، فقدان نیروی سیاسی سازمان یافته و حی و حاضری که بدیل مورد توافقی را نمایندگی کند، نیز نزد اقلی از هموطنان، سرخوردگی از امید به مداخله ی تعیین کننده ی دول قدرتمند خارجی، بازاندیشی در تاریخی که بر این سرزمین رفته را به مساله روز بدل کرده است. پرسش این است که چرا و چگونه در این نقطه ایستاده ایم؟ تاریخ بیداری ایرانیان در دو سده ی اخیر، اگر نه همیشه، معمولا در مواجهه با پرسش هایی از این دست، تاریخ تشخیص های درست بوده است اما دریغ که این تشخیص های درست، کمتر تجویزهای درست یافته اند. این نگرانی وجود دارد که مبادا این بار نیز در تشخیص و تجویز، سهل انگارانه عمل کنیم و خطا کنیم. هم از این روست که بازخوانی تجربیات پیشین اجتناب ناپذیر می شود. در هنگامه ای که "آزادی" مساله است و سرکوب و سانسور مانع از آن است که جریان های اجتماعی از فرصت های برابری برای بیان روایت خود از تاریخ برخوردار باشند و اگر با سخت کوشی و جان سختی، محتوای معطوف به حقیقتی هم تولید کنند، تمکنی برای انتشار وسیع آن ندارند، نگرانی از آینده ی میهن، نه بیانی از سر محافظه کاری که نشانه ی اندیشناکی از در افتادن به ورطه ی تکرار است زیرا چنین خلایی معمولا با روایات ناراست از تاریخ پر می شود و روایات ناراست، خاک در چشم می کنند و چشم کم بین قدرت تمیز ندارد: "یکی قلبی بیآراید تو پنداری که زر دارد!" با این همه بیمناک نباید بود زیرا زمان به نفع حقیقت است و اگر امروز علیرغم هفتاد سال فشار بی امان بر نیروهای ملی - مصدقی، نبض تاریخ آن نهضت عظیم همچنان تپنده است، معنایی جز این ندارد که آن نهضت، هم تشخیص درستی از مساله ایران داشت، هم تجویز درستی، ورنه چگونه ممکن است تاریخ این نهضت ذیل دو رژیمی که هر دوی شان بمراتب در به انزوا کشانیدن نیروهای حامی و حامل آن تاریخ، کارنامه مشابهی داشته اند و سمومی که علیه آن در فضای فکری جامعه پراکنده اند، همچنان تابناک جلوه کند؟ چنین دستاوردی بی گمان میراث هفت دهه گفتگوی پیدا و پنهان و البته بدون تعارف منتقدان و معتقدان است. یادداشتی که در پی خواهد آمد نگاهی دارد به آخرین مقاله ی جناب آقای دکتر غنی نژاد که از سرآمدان حلقه ی منتقدان میراث نهضت ملی ایران به شمار می روند. این یادداشت در دو بخش تقدیم شده است. بخش اول تحلیلی در مورد عملکرد دکتر مصدق ارائه می کند و بخش دوم به پرونده ترور رزم آرا و عفو خلیل طهماسبی می پردازد که کیفرخواست جدید دکتر غنی نژاد علیه دکتر محمد مصدق است. در پایان بر خود فرض می دانم که از مساعی دوست نادیده ی عزیزم، جناب آقای حسین امینی که همواره و در اولین فرصت، منابعی را که لازم داشته ام، در اختیارم قرار داده اند، بطور ویژه تشکر کنم.

بخش اول: عملکرد تحلیلی دولت دکتر محمد مصدق بخش دوم : ترور رزم آرا و عفو خلیل طهماسبی @hamidrezaabedian

تاریخ دقیق زادروز دکتر محمد مصدق درباره زادروز دکتر مصدق به یک مسئله تاریخی (تقویمی) باید اشاره کرد. بر پایه سندی که در عمارت روستای احمدآباد (اتاق کار) به خط دکتر مصدق مشاهده شد، روز تولد ٢٩ رجب ١٢٩٩ قمری نوشته شده که بر پایه همان سند برابر ٢٩ اردیبهشت ماه ١٢۶١ شمسی و ٢٠ مه 1882 میلادی است و در شناسنامه سال ولادت وی را ١٢٨۵ شمسی نوشته‌اند که دکتر مصدق اشاره کرده است سه سال با سن حقیقی اختلاف دارد. اگر تولد دکتر مصدق، ( طبق نوشته‌اش ) ٢٩ رجب ١٢٩٩ قمری دانسته شود، این تاریخ با ٢۶ یا ٢٧ خردادماه ١٢۶١ شمسی برابری می‌کند و اگر ( طبق نوشته‌اش ) تولد او ٢٩ اردیبهشت شناخته شود، این تاریخ شمسی با ٢ یا ٣ ماه رجب قمری برابری می‌کند. دوست گرانمایه و استاد فرهیخته، شادروان ایرج افشار در مورد این ناهمخوانی نوشته است : " در این یادداشت ( سند پیداشده در اتاق کار دکتر مصدق در روستای احمدآباد ) مصدق ٢٩ رجب ١٢٩٩ را که مسلماً طبق عرف زمان بایستی تاریخ ثبت شده تولد او باشد مطابق ٢٩ اردیبهشت ١٢۶١ شمسی ٢٠ مه ١٨٨٢ میلادی یادداشت کرده است : دوستم کریم امامی [ روانشاد ] متوجه شد که در تطبیق این سه تاریخ اشتباهی رخ داده است و من چون به جداول تطبیق سنوات مراجعه کردم معلوم شد که ٢٩ رجب ١٢٩٩ قمری مطابق است با ١۶ ژوئن ١٨٨٢ میلادی و ٢۶ خردادماه ١٢۶١ شمسی. ظاهرا کسانی که تاریخ ٢٠ ماه مه مطابق است با اول رجب. چون جداول مورد اختیار همیشه اول ماه را به دست می‌دهد و برای ٢٩ رجب می‌بایستی محاسبه می‌کردند" نگارنده با رجوع به کتاب ارزشمند تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله هجری قمری و میلادی تهیه شده فردیناند ووستفلد و ادوارد ماهلر که با مقدمۀ دکتر حکیم‌الدین قریشی استاد و سرپرست سابق گروه ادبیات فارسی دانشگاه اسلامی ( جامعه ملیّه ) دهلی‌نو و تجدیدنظر وی به چاپ رسیده، به دست‌آوردهای زیر رسیده است. الف – برداشت مرحوم ایرج افشار در مورد " عرف زمان " درست است و در آن روزگار همواره با نوشتن در صفحه اول قرآن مجید به هجری قمری مبادرت شده است. ب – بدین اعتبار تولد دکتر مصدق در ٢٩ رجب ١٢٩٩ قمری ١۶ ژوئن ١٨٨٢ میلادی اتفاق افتاده که برابر با ٢۶ خردادماه ١٢۶١ شمسی است. ج – در سالهای اخیر با پیشنهاد روانشاد داریوش فروهر، همان تاریخ شمسی که دکتر مصدق نوشته است ( ٢٩ اردیبهشت ) روز تولد دکتر مصدق دانسته شد و دوستداران دکتر مصدق و نهضت ملی ایران برنامه‌های خود را در این روز ترتیب می‌دهند. تکمیل‌همایون، ناصر، مصدق در دوران سلطنت قاجار، رویه‌های ٢۵ و ٢۶ ، انتشارات نگارستان اندیشه https://t.me/zamanimohsen @mohammadmosaddegh