بنیاد قم‌پژوهی

جلسه این هفته بنیاد قم‌پژوهی (نشست ۵۱۴) موضوع: تاریخ شفاهی نشریه "قم امروز" با حضور: - دکتر علیرضا فولادی ↙️ زمان: سه‌شنبه۱۴۰۳/۰۴/۱۲، ساعت ۱۸ ↙️ مکان: میدان رسالت - دانشگاه طلوع مهر شرکت برای عموم علاقه‌مندان آزاد است. #نشست #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 یادداشتچه‌هایی از قم آداب و رسوم قم مگه مادرت به سرت مورد نریخته "برای آن که کودک صبور شود مادرش بر سر او "مورد/ murd می‌ریزد. به همین علت است که وقتی کسی شتابزده کاری می‌کند می‌گویند مگر مادرت به سرت مورد نریخته". حاشیه در قم آداب و رسوم و باورهای زیادی وجود داشت که متاسفانه به قید و ثبت درنیامد. می‌توانم بگویم  پاره‌ای از  شهرها و روستاهای کوچک و دور افتاده و گمنام کشور در ثبت و ضبط آداب و رسوم و سنن خود بسیار جلوتر از قم  بوده‌اند. ( نگاه کنید به فهرست مقالات فارسی از ایرج افشار - در حدود پانزده جلد  و با طول زمانی بالغ بر یک قرن -  و مقایسه مقالات مربوط به قم از لحاظ آداب و رسوم  با مناطق به مراتب کوچک‌تر از آن چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب). در شگفتم قم با این قدمت و عظمت و شهرت چرا  ناتوان از ثبت و ضبط فرهنگ سنتی و بومی خود بوده است. هنوز نتوانسته‌ام پاسخی برای آن پیدا کنم. البته  شماری سعی‌های بزرگ داشته‌اند. از آن میان نام استاد مهدی عباسی را باید گفت. اما کافی نیست. من‌  هم  به سهم خود سعی کردم در حد توانم ولو با یک کلمه ولو با یک خط ولو با یک بند سهمی کوچک در این کار داشته باشم. مطلب کوتاه بالا سعی در داشتن این سهم است. با اطمینان می‌گویم قسمت اعظم آداب و سنت‌های قدیم قم به علت عدم ثبت برای همیشه از بین و از یادها رفته است. کوتاهی از که بوده است و چرا نمی‌دانم. ولی در اصلِ وجود کوتاهی شکی ندارم. مورد درختی است که از برگ سبز آن استفاده‌های دارویی می‌شود. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۳/۰۴/۱۰ #آداب_و_رسوم_قم #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 یادداشتچه‌هایی از قم‌ سرقت قرآن موزه؟ "با توجه به اینکه آقای بنی رضی دیشب گفتند که یک قرآن سی پاره که متعلق به موزه بوده است در بازار برای فروش عرضه شده، این مطلب را برای آقای محمدی گفتم. گفت ممکن است حدود ده سال پیش نیز دو قرآن به سرقت برده باشند. نکته عجیب این بود که از اشیا و اسناد و کتب موزه عکس ندارند. بسیار تعجب‌آور بود. البته گفتند قصد دارند برای هر کدام از اشیا نسخه بدل تهیه کنند. حاشیه مطلب بالا قسمتی از گزارش بازدید اینجانب و همکارم از کتابخانه و موزه  آستانه مقدسه در مورخ ۲۷ / ۸ / ۹۲ به دعوت حجت‌الاسلام محمدی مسئول وقت کتابخانه بود که در دفترم نوشته‌ام. منظور از آقای بنی‌رضی استاد خوشنویسی و خطاط قمی است که قرآن ملی را کتابت کرده‌اند. متاسفانه این قران به گفته استاد بنی‌رضی سرنوشت ناخوش آیندی یافت. آن زمان‌ها یکشنبه شب‌ها در جلسه انجمن ادبی اردیبهشت در مجمع ذخایر اسلامی با مدیریت آقای سیدصادق اشکوری شرکت می‌کردیم. گزارش‌های بالا نشان می‌دهد که احتمالا  اتفاقاتی آن زمان‌ها  در موزه افتاده است. چند بار گفته شده است دغدغه‌مندان انتظار دارند مجموع کتابخانه و موزه آستانه مقدسه تواما در خصوص موجودی‌های گذشته و حال هر دو جا با توجه به فهرست‌ها از جمله فهرست دانش‌پژوه گزارشی را به عموم  بدهند؛ به‌خصوص که اخبار جابه‌جایی موزه هم این روزها به گوش می‌خورد. این را هم بگویم حدود ده سال پیش یک عتیقه‌فروش مجموعه چند پاره قرآن در قطع جیبی و زراندود و سرلوحه‌دار و مُذَهَب و وقف مسجد گوهر شاد مشهد را  به مبلغ چهارصد هزار تومان پیشنهاد کرد که به علت وقف بودن قبول نکردم. و ایکاش قبول کرده  بودم و آن‌ها را به جای امنی می‌دادم. اگر خطا نکنم پاره قرآن‌های مزبور مربوط به دوره صفوی و به احتمال ضعیف‌تر قاجار بود. این اخبار و مشاهدات  شخصی نگرانی ها را تشدید می‌کند و نشان می‌دهد احتمالا از مجموعه‌ها خروجی وجود داشته است. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۳/۰۴/۰۹ #موزه_آستانه_قم #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 پسوندهای "جه" و "ینه" در آوایش قمی الف) پسوند "جه": یکی از پسوندهای آوایش قمی، پسوند "جه" تصغیر است. این پسوند از ابدال واج "چ" به "ج" در آغاز پسوند فارسی "چه" پدید آمده است: خالخالونجه: خارخارانچه؛ قلقلک. سِراجه: سَراچه؛ روستایی در جنوب شرق شهر قم که اکنون از توابع بخش مرکزی شهرستان قم و جزو دهستان قنوات است. سُرخَجه: سُرخچه. سیاجه: سیاهچه؛ گیاهی مانند گندم با دانه‌های بزرگتر از گندم. گوشمالونجه: گوشمالانچه؛ هزارپا. لوجّه: کلوچه کوچک سنتی. هُلهُلیجه: صوتی برای تمسخر؛  در تعبیر "هُلهُلیجه کردن" کنایه از تمسخر. ب) پسوند "ینه": این پسوند، معنای نسبت می‌دهد و گاه صامت " ی" آن به مرور زمان حذف شده است. همچنین گاه به جای آن، پسوند "انه" نسبت می‌نشیند: بَسّینه: بستینه؛ بقچه کوچک. پَسینه: صندوق‌خانه منازل سنتی. تِرِشنه: تراشینه؛ تراشه؛ خرده. خُرُشنه: خروشینه؛ غُرّش جانوران. زردینه/زردونه: زرده‌ تخم‌مرغ. سیفیدینه/سیفیدونه: سفیدینه/سفیدانه؛ ۱. بخش سفید چشم. ۲. سفیده تخم‌مرغ. سیائینه: سیاهینه؛ ۱. مردمک. ۲. در تعبیر "سیائینه کسی رفتن": سایه به سایه؛ کنایه از تعقیب کردن کسی. ۳. در تعبیر "سیائینه رفتن چشم": تار شدن دید چشم همراه با گیج رفتن سر. با درخواست اصلاح و تکمیل. دکتر علیرضا فولادی ۱۴۰۳/۰۴/۰۷ #اصطلاحات_قمی #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 یادداشتچه‌هایی از قم سنگ قَهرَباد "سنگ قهرباد/ sange qahrabAd سنگی قهوه‌ای رنگ است که آن را در آب کاسه لکین می‌سایند. البته سنگ‌‌ها باید فرد باشد و آب به خود رنگ می‌گیرد. [آب رنگین می‌شود.] و این آب را به کسی که جوش کرده و ناراحتی عصبی دارد وقتی که خواب است او را بیدار می‌کنند و به او می خورانند." "باد که در بدن می‌آمد آن را توی آب می‌سابیدند و ستاره سهیل باید به آن بزند و کسی که دچار باد شده بود دو سنگ را به هم می‌سابیدند." حاشیه در دوجا به شرح بالا از این سنگ نوشته‌ام. نوشته دوم ناقص است. منظور از باد نوعی بیماری است که به اعتقاد و به زبان قدیمی‌ها به آن باد می‌گفتند. اگر کسی اطلاعات بیشتری یا تصویری از این سنگ دارد لطفا مرقوم و ارسال فرماید. سیدمحسن محسنی ۱۴۰۳/۰۴/۰۷ #سنگ_قهرباد #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

💢 نیم‌نگاهی به کتاب تاریخ قم (۱) یک. تاریخ قم نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی وی از خاندان سائب بن مالک اشعری و از علمای شیعه در سده چهارم هجری بود. از جزئیات زندگانی او اطلاعات چندانی در دست نیست جز اینکه می‌دانیم اهل قم بوده و ظاهراً از همان کودکی در این شهر می‌زیسته و به شعر و ادب و تاریخ و رجال و منابع مختلف جغرافیایی و تاریخی و فقهی آگاهی داشته است. وی اشعار ابو جعفر محمد بن علی عطار قمی را برای ابن عمید وزیر مشهور آل‌بویه گردآورد و بار دیگر این کار را برای صاحب بن عباد انجام داد. از هیچ‌کدام از این دو مجموعه نسخه‌ای در دست نیست. قمی با وزیر شیعه مذهب آل‌بويه صاحب بن عباد ارتباط داشت و کتاب تاریخ قم را به نام او تألیف کرد. او برادری داشت به نام ابوالقاسم علی بن محمد بن حسن کاتب که از طرف رکن الدوله بویهی برقم حکومت می‌کرد. در دوره حکومت همین برادر (۳۵۲ق به بعد)  قمی توانست اطلاعات لازم برای تألیف کتاب خود را فراهم آورد و ظاهراً از امکاناتی که به این دلیل در اختیار او بود برای کار خویش بهره برد. دو. انگیزه‌های قمی در نوشتن تاریخ قم آنچه قمی را به نوشتن کتاب تاریخ قم واداشت چند دلیل بود: ۱. علاقه به تألیف اثری علمی به نظر قمی عموم مردم به جمع کردن اخبار و روایات علاقه‌مندند تا آنها را به دست آیندگان برسانند و ابدالدهر نام ایشان باقی ماند. ۲. موجود نبودن هیچ کتابی در تاریخ قم؛ زیرا به گزارش خود او حمزة بن حسن اصفهانی در کتاب اصفهان به دلیل جدا شدن قم از اصفهان هیچ توجهی به ذکر اخبار این شهر و مردم آن نکرده بود. تنها کتابی که در تاریخ قم نوشته شده بود نیز در سال ۳۲۸ق بر اثر حادثه‌ای از بین رفته بود. به همین دلیل بود که وقتی برادر مؤلف به حکومت قم منصوب شد (سال۳۵۲ق) هر چه کوشش کرد کتابی در تاریخ قم به دست آورد نتوانست. ظاهراً تشویق این برادر نیز در تصمیم قمی به نوشتن این کتاب مؤثر افتاد. ۳. حبّ الوطن. قمی علاقه‌مند بود تا نام و نیکی‌های همشهریانش را در این کتاب ثبت کند. غرض و مقصود من ذكر شهر خود و همشهریان خود و ذکر مناقب و مفاخر و ماثر ایشان است و همیشه این معنی در میانه اهل زمان جاری و عادت بوده آنچه در این زمینه پیش‌روی او قرار داشت کتاب اصفهان حمزة بن حسن اصفهانی بود که در آن حکایت از ذکر مردمان اصفهان نتیجه آن شد که قمی کتابی در اخبار شهر قم و اهل قم نوشت به نام کتاب قم. (آن را به كتاب قم نام نهادم.) ظاهراً این کتاب تا قرن‌ها بعد به همین نام مشهور بود ولی پس از آنکه علامه مجلسی عنوان (تاریخ) قم را برای آن به کار برد این نام بر نام پیشین غلبه یافت و رایج گشت. یکی از مشکلات قمی در نوشتن این کتاب نبودن کتابی مشابه آن در تاریخ قم بود. او می‌گوید که نتوانسته نزد هیچ‌یک از بزرگان شهر اثری مشابه کتاب خود بیابد تا کار تصنیف کتابش بر او آسان گردد. وی کار خود را در این زمینه با حمزة بن حسن اصفهانی مقایسه کرده و می‌گوید وقتی او که آثاری مشابه در اختیار داشته در نوشتن کتاب اصفهان به سختی افتاده است. کار او بدون در دسترس داشتن نمونه و الگویی بسیار دشوارتر بوده است. منابع قمی حسن بن محمد بن حسن قمی در نوشتن تاریخ قم از منابعی متعدد و متنوع سود برده است این منابع خود بر چند دسته‌اند: ۱. منابع عمومی مانند کتاب البلدان، ابن فقیه کتاب اصفهان حمزه اصفهانی، کتاب تبیان، برقی کتاب همدان ابو علی، همدانی کتاب فتوح الاهواز ابو عبيده معمر بن مثنى و ... البته برخورد قمی با روایات این کتاب‌ها گاه نقادانه است و حتی به انکار اخبار آنها و جایگزینی خبری دیگر می‌انجامد. یکی از جالب‌ترین منابع قمی کتابی بوده متعلق به دوره ساسانی که در آن از خواص شهرها سخن به میان آمده بوده است. این کتاب که از دوره قباد جزء اموال دربار به شمار می‌آمده در دوره اسلامی و در خلافت ولید بن عبدالملک به دست مسلمانان افتاد. قمی که خبر این کتاب را از کتاب البلدان همدانی نقل کرده است خود به آن دسترسی داشته و درباره خواص قم از آن اقتباس کرده است. من از آن کتاب خواص قم برگرفتم و بدانستم و بر آن اختصار کردم. ۲. دفاتر و اسناد دیوانی آنچه دسترسی مؤلف را به چنین اسنادی آسان می‌ساخت حکومت برادرش بر قم بود. به این وسیله بود که وی از چنین اسنادی در نگارش کتاب خود بهره بسیار برد. از جمله این اسناد می‌توان به متن عربی نامه تبریک وزیر صاحب بن عباد به نقیب علویان در بازگشت وی از سفر حج اشاره کرد. نسخه برات مال صدقات، صورت تعهدنامه ده نفر از متصدیان خراج، نسخه ناطق به مال و خراج قم، دفتر ذكر مالها بقم، دفتر مبلغ مال و خراج به کوره قم در سال ۲۷۸ق، کتاب «ری»، «عقدنامه جهبذ بقم دفاتر رساتيق»، دفاتر قديمه عتیقه»، دستور جمل القرى بقم و ... اشاره کرد. حسین صادقی ۱۴۰۳/۰۴/۰۶ #کتاب_تاریخ_قم #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت