Мой былы дырэктар Аляксандар Лукашук напісаў кнігу, у якой расказаў, як рабілася Радыё Свабода, што яна рабіла з аўдыторыяй, журналістамі і ім самім. Яму б ня ведаць, ён кіраваў службай 25 год. На апошняй старонцы ёсць тры меркаванні пра кнігу: "Гэтая кніга павінна быць на усіх факультэтах журналістыкі вольнай Беларусі", "Гэтай кнігі не павінна было быць", "Гэтай кнігі не магло ня быць". Таму я абавязкова напішу шырэйшы водгук на яе. А сёння адна загадка.
У кнізе Лукашук апісвае нявыкратку, якая здарылася з ім у 2012 годзе. Адзін з чытачоў праз мэйл паведаміў пра акт сабатажу ў метро. Нехта пасек кабелі высокага напружання. Чалавек падпісаўся як інжынер. Як і належыць на Свабодзе, журналісты праверылі гэта ў іншай крыніцы і далі такое паведамленне ў эфір. Праз пару гадзін у бюро ў Менску патэлефанавалі з КДБ і запрасілі туды загадчыка бюро. Ён адмовіўся.
- Тады мы прыйдзем да вас, і вам гэта моцна не спадабаецца.
"Загадчык сказаў - празь дзьве гадзіны, у канцы дня. У яго было правіла - не саступаць, ні на што не пагаджацца адразу, не гаварыць лішняга", - піша Лукашук.
Праз пару гадзін яму з КДБ патэлефанаваў загадчык бюро і сказаў, што "таварыш палкоўнік хоча ведаць імя чалавека, які даслаў допіс пра выпадак у метро". Палкоўнік патлумачыў, што калі ён не атрымае імя, дык з іншымі таварышамі прыйдзе ў бюро, яны канфіскуюць усе кампутары і знойдуць яго самі. КДБ выставіў ультыматум: альбо а 9 раніцы Свабода называе імя, альбо пачнецца ператрус у бюро.
"Выбар быў просты, - піша Лукашук, - альбо мы выдаем імя крыніцы, альбо страчваем бюро. Уся наша зладжаная праца, усе ўмовы для журналістаў будуць зьнішчаныя".
І вось што робіць мой былы дырэктар. Ён піша на мэйл таму інфарматару, што трэба пільна пагаварыць. Лукашук хоча прапанаваць яму самому назвацца.
“Ён пацьвердзіць, што шчыра клапаціўся пра грамадзкі інтарэс. Бюро ня будзе разгромлена. І мне не давядзецца выдаваць КДБ імя крыніцы”, - піша Лукашук.
Але была малая праблема. На дварэ амаль поўнач. На мэйл інжынер ужо не адказваў. Нічога не далі і абзвоны розных актывістаў. Ніхто такога інжынера не ведаў. А 5.00 раніцы Лукашук пачаў абзвоньваць службу тэлефоннай даведкі. Але адрасу ён не ведаў, толькі імя і прозвішча. А такіх была цэлая старонка. Пачаў званіць па чарзе са спісу. Не той, не той, не той. Але чарговы раз жанчына адказала, што такі тут жыў, але ўжо не жыве. Лукашук выпрасіў мабільны інжынера. А 7.00 ранцы яны ўжо сустрэліся. Мой былы дырэктар спытаўся, ці не пагодзіцца той даць інтэрвію для радыё і назваць сябе. І патлумачыў, што яго, верагодна, будзе шукаць КДБ.
“Адкрыта назвацца – найлепшая абарона. Ён зрабіў тое, што зрабіў, бо лічыць, што грамадзтва мусіць ведаць пра такія здарэньні. Ён не тэрарыст, ня мае асабістай выгады, не было намеру пасеяць паніку. Нармальныя грамадзянскія паводзіны. Ён пагадзіўся, і мы запісалі інтэрвію, - піша Лукашук. – Я падзякаваў і на разьвітаньне даў параду: калі да яго прыйдуць, казаць усё, як было. Нічога не прыдумляйце. Сьледчыя больш спрактыкаваныя і зловяць на супярэчнасьцях і замоўчваньнях, кажыце праўду”. (Так і сталася, пазней інжынера дапыталі, пераканаліся ў тым, што не хлусіць, паўшчувалі за непатрыятычныя паводзіны і адчапіліся).
А палове дзевятай інтэрвію было на сайце. А 10 зазваніў тэлефон у загадчыка бюро. Таварыш палкоўнік чакаў імя. Загадчык бюро параіў зазірнуць на сайт. Павісла доўгая паўза. Потым пачуўся нейкі гук і ляскат з размаху кінутай слухаўкай.
“Гэта была найлепшая паўза ў маім прафэсійным жыцьці” – падсумоўвае Лукашук.