राष्ट्रनिर्माण प्रबोधिनी, पुणे

🗳 स्वतंत्र झाल्यापासून पहिल्यांदाच मतदान ⭐️अंदमान आणि निकोबार लोकसभा मतदारसंघातील एका जगासाठी मतदान ⭐️ग्रेट निकोबार बेटावरील घनदाट उष्णकटिबंधीय पावसाच्या जंगलात राहणाऱ्या शॉम्पेनच्या सदस्यांनी शुक्रवारी मतदान करून निवडणूक प्रक्रियेत भाग घेतला. ⭐️2011 च्या जनगणनेनुसार शॉम्पेनची अंदाजे लोकसंख्या 229 आहे ⭐️मतदान प्रक्रियेत 7 जणांनी मतदान केले पहिल्यांदाच मतदान ✌️ लक्षात ठेवा हे या जमातीवर किंवा कुठे आढळतात त्यांची लोकसंख्या यावरून प्रश्न येऊ शक्यता ( विशेषतः UPSC , राज्यसेवा) 👉 इनपुट By : चालू घडामोडी 2024🙏 ➖➖➖➖➖➖➖➖➖

✅ G-20 बातम्यांमध्ये 📌स्थापना - 1999 📌वार्षिक सम्मेलन - 🌱2022 - इंडोनेशिया 🇮🇩 🌱2023 - भारत 🇮🇳 🌱2024 - ब्राझिल 🇧🇷 🌼 G20 शेर्पा: अमिताभ कांत 🌺 2023 साठी G20 त्रॉइका - इंडोनेशिया, भारत आणि ब्राझिल 🌼 भारतातील G-20 देशांमध्ये प्रति व्यक्तींची न्यूनतम जीडीपी आहे. 🌺 G-20. 2023चा थीम - "वसुधैव कुटुंबकम" (महा उपनिषद) ज्याचा अर्थ "जग एका कुटुंबाचा आहे" 🌼 3 वा कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार - जिनेवा 🌺 2 जी-20 विरोधी करप्शन कामगार कामगार कामगार कामगार - ऋषिकेश 🌼 2 जी-20 आपत्तीची जोखीम कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार - मुंबई 🌺 2 जी-20 व्यापार आणि निवेश कामगार कामगार कामगार कामगार - बेंगळूरू 🌼 2 जी-20 आपत्तीची जोखीम कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार - मुंबई 🌺 3 जी20 पर्यटन कामगार कामगार कामगार कामगार कामगार - श्रीनगर 🌼 1 जी-20 पर्यावरण आणि जलवायू सततता कामगार बैठक - बेंगळूरू 🌺 G-20 सांस्कृतिक कामगार कामगार बैठक - खजुराहो 🌼 G-20 परिषदेच्या विदेश मंत्र्यांची बैठक - नवी दिल्ली 🌺 G-20 अंतरिक्ष अर्थव्यवस्था नेतेंची मुलाखत - मेघालय

🏆 २०२३ साली नोबेल प्राइझचे विजेते: 🌱 भौतिकशास्त्र: 1. पियर अगोस्टिनी (ट्यूनिशिया🇹🇳) 2. फेरेंस क्रौस (हंगरी🇭🇺) 3. एन लुईयर (फ्रांस🇫🇷) ▪️ पद्धतीचा अनुभवासाठी ज्यांनी अणू वर्तमानाच्या अध्ययनासाठी अटोसेकंड पल्स उत्पन्न करण्याच्या प्रयोगांना पुरस्कार. 🌴 रसायनशास्त्र: 1. मोंगी जी. बवेंदी (फ्रांस🇫🇷) 2. लुईस ई. ब्रस (यूएसए🇺🇸) 3. अलेक्सी आय. एकीमोव (रूस🇷🇺) ▪️ क्वांटम डॉट्सचे शोध आणि संशोधन करण्याचे पुरस्कार. 🌱 शारीरिक वा औषधशास्त्र: 1. काटालिन कारिको (हंगरी🇭🇺) 2. ड्रू वाइसमन (यूएसए🇺🇸) ▪️ कोविड-१९ विरुद्धी अधिक प्रभावी एमआरएनए टीकांच्या विकासासाठी त्यांच्या अभ्यासांचे आविष्कार अंदाजे करण्याचे पुरस्कार. 🌴 साहित्य: जॉन फोस्से (नॉर्वे🇳🇴) ▪️ त्यांच्या नवीन नाटकांच्या आणि प्रोसच्या माध्यमातून अभिव्यक्त केलेल्या असाध्यार्थांना आवाज देणार्या कामाबद्दल पुरस्कार. 🌱 शांती: नर्गेस मोहम्मदी (ईराण🇮🇷) ▪️ त्यांच्या ईराणमध्ये स्त्रियांच्या दमनाविरोधातील मुकाबल्यासाठी आणि सर्वांसाठी मानवाधिकार आणि स्वतंत्रतेसाठी मांडण्यासाठी पुरस्कार. 🌴 अल्फ्रेड नोबेलांच्या स्मृतीस्तरीत स्वैदेशी रिक्सबॅंक पार्श्वभूमी पुरस्कार: क्लॉडिया गोल्डिन (यूएसए🇺🇸) ▪️ स्त्रियांच्या कामाच्या बाजाराच्या परिणामांच्या आमच्या समजाचे आग्रहण करण्याचे पुरस्कार.

Optional History for mains (Marathi) प्राचीन भारत १) प्राचीन भारताचा सांस्कृतिक इतिहास - गायधनी / माहुरकर , कॉन्टिनेंटल प्रकाशन २) भारताची कुळकथा - मधुकर ढवळीकर ३) कोण्या एके काळी, सिंधु संस्कृती – मधुकर ढवळीकर, राजहंस प्रकाशन ४) अशोक आणि मौर्यांचा रहास – रोमिला थापर, अनुवाद: शरावती शिरगावकर ५) पुरातत्त्व : एक पर्यालोचन - डॉ. माया पाटील ६) समग्र भारताचा इतिहास - य. ना. कदम ७) हर्ष – नॅशनल बुक ट्रस्ट मध्ययुगीन भारत १) मध्ययुगीन भारत – जे.ऐल.मेहता, के’सागर, भाग १, २, ३ २) सम्राट अकबर – नॅशनल बुक ट्रस्ट ३) औरंगजेब: शक्यता आणि शोकांतिका – रविंद्र गोडबोले ४) मध्ययुगीन भारत – डॉ. वसंत देशपांडे आधुनिक भारत १) आधुनिक भारताचा इतिहास – सुमन वैद्य. भाग १, २, ३ २) स्वातंत्र्योत्तर भारत – सुमन वैद्य ३) आधुनिक भारतावर नवा दृष्टिक्षेप – ग्रोव्हर आणि ग्रोव्हर ४) भारताचा स्वातंत्र्य संघर्ष – बिपिनचंद्र जगाचा इतिहास १) आधुनिक जगाचा इतिहास – सुमन वैद्य. भाग १, २ २) जगाचा इतिहास – जैन आणि माथुर, के’सागर ३) आधुनिक युरोपचा इतिहास – शरावती शिरगावकर ४) इतिहास लघु प्रश्नोत्तरे मुख्य परीक्षा - अरिहंत (हिंदीमध्ये) http://www.flipkart.com/itihas-laghu-prashnnotari-hindi/p/itmd34ntwhfzzugw?pid=9788183488549&ref=4c0b6f95-e8df-4ee8-8884-58a56c0de0e9&srno=t_9&otracker=from-search&query=arihant,%20history मुलाखतीसाठी इतिहास म्हणजे काय - ई. एच. कार मराठी साहित्य संदर्भ सूची : पेपर - 1 - आधुनिक भाषा विज्ञान - मिलिंद मालशे - आधुनिक भाषा विज्ञान - डॉ.कल्याण काळे - वर्णनात्मक भाषाविज्ञान - डॉ. महेंद्र कदम - वर्णनात्मक भाषाविज्ञान - अंजली सोमण, कल्याण काळे - ऐतिहासिक भाषाविज्ञान - रा. रं. गोसावी - मराठी भाषा ः उद्गम आणि विकास - कृ.प.कुलकर्णी - ध्वनीविचार - ना.गो.कालेलकर - भाषा : इतिहास आणि भूगोल - ना.गो.कालेलकर - मराठी व्याकरण : वाद-प्रवाद - कृ.श्री.अर्जुनवाडकर - मराठी व्याकरण विवेक - मा.ना.आचार्य - मराठीचे व्याकरण - लीला गोविलकर - मराठी व्याकरण - प्रकाश परब - सुलभ भाषा विज्ञान - डॉ. दत्तात्रय पुंडे - लोकसाहित्याची रूपरेखा - डॉ. दुर्गा भागवत, लोकसाहित्य - मीमांसा - डॉ.दुर्गा भागवत - लोकसाहित्याचे स्वरूप - प्रभाकर मांडे - तमाशाचे अंतरंग - डॉ. सुदाम जाधव - प्रदक्षिणा खंड - 1,2 - कॉन्टिनेंटल प्रकाशन - प्राचीन वाड्मयाचा इतिहास - ह.श्री. शेणोलीकर - मुक्त विद्यापीठाची (नाशिक) - भाषेची सर्व पुस्तके (एकुण 16 पुस्तके) - साहित्यविचार - अ.वा.कुलकर्णी - आधुनिक समीक्षा सिद्धांत - डॉ. मिलिंद मालशे - बखर वाड्मय - डॉ. हेरवाडकर पेपर - 2 टीपः पेपर 1 प्रमाणे पेपर 2 साठी संदर्भ ग्रंथ वाचून फारसे आकलन वाढत नाही. त्यामुळे शक्यतो मूळ पुस्तकांचे/अभ्यासक्रमाचे वारंवार वाचावे व ते वाचून त्यावर आपले आकलन लिहावे ते पूर्ण झाल्यावर मग खालील संदर्भ सूची पहावी. - महानुभाव पंथ व त्यांचे वाड्मय - शं.गो. तुळपुळे (‘स्मृतिस्थळ’ या ग्रंथाचा संदर्भ ग्रंथ) - नाटककार अत्रे - वसुंधरा देवस्थळी - नाटककार अत्रे - एस.एस.भोसले - केतकरी कादंबरी - दुर्गा भागवत - मुक्तिबोधांचे साहित्य - रा.भा.पाटणकर - डॉ. बाबूराव बागुलांचे कथा वाड्मय - डॉ.प्रकाश खरात - ‘एकेक पान गळावया’ आणि त्यानंतर - डॉ. पुष्पा राजापुरे - तापस - गौरी - विद्या बाळ, डॉ.गीताली वि.म - नामदेवाची अभंगवाणी - ह.श्री.शेणेलीकर - मराठी लावणी - म.वा.धोंड - पंडिती कवी - के. ना. वाटवे - शाहिरी कविता - प्रकाश देशपांडे, केजकर - बालकवींची कविता : तीन संदर्भ - रमेश तेंडुलकर - विशाखा पर्व - अर्ध्य दान - सर्व सुर्वे - के.रं. शिरवाडकर (डिंपल प्रकाशन) - बहुपेडी विंदा - विजया राजाध्यक्ष, आदिमाया- विजया राजाध्यक्ष - गे्रस - डॉ. अक्षयकुमार काळे - अनुष्टभ् 1997 - ऑगस्टचा नामदेव ढसाळ विशेषांक मानवशास्त्र संदर्भ सूचीः - महाराष्ट्राची संस्कृती - डॉ. इरावती कर्वे - मानवशास्त्र - मेहंदळे - मानवशास्त्र - डॉ. विलास संगवे - आदिम - डॉ. शौनक कुलकर्णी - निसर्ग आणि जीवनशैली - डॉ. शौनक कुलकर्णी - महाराष्ट्रातील आदिवासी - डॉ. शौनक कुलकर्णी - भौतिकी मानवशास्त्र - वी.श्री. कुलकर्णी - पुरातत्त्च विज्ञान - एम.के. ढवळीकर - पुरातत्त्व विज्ञान - शां. बा. देव - जैविक मानवशास्त्र (हिंदी) - वैद्य आणि पांडे - मानवशास्त्र विचार (हिंदी) - यू. एस. मिश्रा - An Introduction to Anthropology : Haviland - Economy and Social Relations : Vaid - An Introduction to Social Anthropology: Mujumdar & Madan - An Introduction to physical Anthropology: Stein & Rowe - Indian Society, Social Change : NCERT - Caste in India & Other Essays : Srinivas - Indian Anthropology : N. Hasnain मानसशास्त्र - Introduction to psychology - Morgon & King - Applied Psychology - Smowak Swain - Systems and The

ories of Psychology - Chaplin & Karaweik - Theories of Peronalities - Hall & Lindxy - Abnormal Psychology & Modern Life - Cokman, Vead - Community Psychology - Pandey - Organisational Behaviour - Stephen p. Robbins - Educational Psychology - Mattur - Social Psychology - Baros & Bryne - Psychologial Testing - Garette - Development Psychology - Hurlock - मानसशास्त्राची मूलतत्वे - र. वि. पंडित - वैकासिक मानसशास्त्र - बारूडे, कुमठेकर, देसाई, गोळविलकर - उपयोजित मानसशास्त्र - नवरे, पलसाणे - सामान्य मानसशास्त्र - पंडीत, कुलकर्णी, गोरे - NCERT - XI & XII (old syllabus) - Psychology by Sicerely (‘amR>r AZwdmX - nr¶©gZ àH$meZ) समाजशास्त्र - NCERT - XI & XII - Sociology - Haralambos - Sociology by Horton & Hunt - Sociology by Vidhyabhushan & Sachdev (समाजशास्त्र परिचय खंड 1 व 2 मराठी अनुवाद - के. सागर) - Social Background of Indian Nationalism - A. R. Desai - Society Issues - Ram Ahuja - Social problems in India - Ram Ahuja - IGNOU notes - Caste its 20th Century Avatar - M.N. Srinivas - Modernisation of Indian Tradition - Yogender singh (मराठी अनुवाद - के. सागर) -Social tradition in India - Yogender singh (मराठी अनुवाद - के. सागर) -Tribal India - L.P. Vidhyarthi - Social Change in India - Yogender Singh - Sociology - T.B. Bottomore - Sociology - Harry M. Johnson - Sociology: An introduction and analysis - Maclver and page -Handbook of Sociology - Ogburn and Ninkoff - Social Anthropology - Madan and Majumdar - Social thought - Abraham and Morgan - Social Structure - M. N. Srinivas - Dictionary of Sociology - Dunean and Mitchel or Penguin राज्यशास्त्र व आंततराष्ट्रीय संबंध संदर्भ सूचीः - राजकीय विश्‍लेषण - भा. ल. भोळे - भारतीय गणराज्याचे शासन आणि राजकारण - भा. ल. भोळे - भारतीय आणि पाश्‍चिमात्य राजकीय विचारवंत - भा. ल. भोळे व याच विषयावरील ना. य. डोळे यांची कॉन्टिनेंटल प्रकाशनाची बुकलेटस् - राजकीय सिद्धांत - भा. ल. भोळे, आधुनिक भारतातील राजकीय विचार - भा. ल. भोळे - भारतीय परराष्ट्र धोरण - डॉ. शैलेंद्र देवळाणकर - अ‍ॅन इंट्रोडक्शन टू पोलिटिकल थिअरी ओ.पी. गाबा, मराठी अनुवाद - के. सागर प्रकाशन - समकालीन जागतिक राजकारण - डॉ. शैलेंद्र देवळाणकर - आंतरराष्ट्रीय संबंध - डॉ. शैलेंद्र देवळाणकर - Bookhives's Guide for Paper II - An Introduction to political Theory - O.P.Gaba - Political Idialogy - Andrew Haywood - Politics - Oxford - Pratap Bhanu Mehta - Key Concept - Andrew Haywood - Thinker - Plato to Marks - Ramaswami & Mukharji - Indian Government and Politics - B.L.Fadia - Indian Polity - Laxmikant - Comparative Polity - A.C. Johari - Globlistion of World Polity - Belly & Smith - India's Foreign Policy - U.R. Ghai, International Theory - U.R. Ghai - India's Foreign Policy - V.P. Datta - World Focus (Magazine), Frontline लोकप्रशासन : संदर्भ सूची - श्रीराम माहेश्‍वरी - भारतीय प्रशासन - माहेश्‍वरी आणि अवस्थी - लोक प्रशासन - वासंती फडके - प्रशासकीय विचारवंत - बी. बी. पाटील - लोक प्रशासन - पारस बोरा - लोक प्रशासनशास्त्र - साधना कुलकर्णी - भारतीय लोकप्रशासन - लक्ष्मण कोतापल्ले - आधुनिक प्रशासकीय विचावंत - सुभाष कश्यप (अनुवादित) - आपली संसद, आपली न्यायसंस्था, आपली घटना. - के सागर प्रकाशन - लोकप्रशासन- परिभाषा कोष - के. आर. बंग - अमरावती विद्यापीठ व प्रा. काणे - मुंबई विद्यापीठ यांची पुस्तके - सशदाची बुकलेटस् व समाजप्रबोधन पत्रिका - मामीडवाडकर व चव्हाण - कर्मचारी व वित्त प्रशासन - प्रा. अ. ना. कुलकर्णी . भारतातील स्थानिक प्रशासन - लोकप्रशासनाची तत्त्वे - प्रा. के. आर. बंग - प्रशासकीय विचारवंत - शाम शिरसाठी, जितेंद्र वासनिक, भगवान सिंग बैनाडे -विकास प्रशासन - रमेश एखेळीकर - प्रशासकीय विचारवंत - डॉ.प्रसाद, प्रसाद व सत्यनारायण Paper I - Public Administration - Fadia & Fadia - Administrative Thinkers - Prasad & Prasad - New Horizon of Public Administration - Mohit Bhattacharya (मराठी अनुवाद - के. सागर) Paper II - Indian Public Administration - Arora & Goyal - Indian Polity - M. Laxmikant - Magazine - Yojana/Kurushektra for case studies भूगोल संदर्भ सूची - मानवी भूगोल - डॉ. माजिद हुसैन - विश्‍व भूगोल - डॉ. माजिद हुसैन - प्राकृतिक भूगोल - प्रा.सु.प्र. दाते - आर्थिक भूगोल - प्रा. के. ए. खतीब - भारताचा भूगोल - प्रा. के. ए. खतीब - हवामान आणि सागरशास्त्र - सवदी - भौगोलिक विचारप्रणालीतील क्रांती (मराठी अनुवाद) - डॉ. मा

Booklist for UPSC Mains (If u want list of MPSC books then http://www.bmpsc.blogspot.in/#!http://bmpsc.blogspot.com/2013/06/booklist.html) For mains suggestions Paper I For preparing Essay 1) Rebooting India - Nandan Nilkeni 2) Everyone loves good drought - P.Sainath 3) Making India awasome - Chetan Bhagat 4) Wings of fire - Abul Kalam 5) India in slow motion, Their are no full stops in India - Mark Tully 6) I too have a dream - Vergis Curion 7) Indira Gandhi, Emergency and Indian democracy - P.N.Dhar 8) India: From Midnight to Millennium, Pax Indica - Shashi Tharoor 9) Then who will make chapatis? - Vishakha Datta 10) Volga to Ganga - Rahul Sankrutyayan 11) Bullet for Bullet - Julio Rebero 12) Swaraj - Arvind Kejriwal 13) Notes from Indian Conservative - Jaitirth (Jerry) Rao 14) TCS and beyond - Ramdorai PAPER-II General Studies- I: 1) Modern India for Mains by Spectrum (Rajiv Ahir) 2) India’s struggle for independence – Bipinchandra 3) World History for M.A. - L.Mukharji (Selective Part) could be alternatively covered from NCERT old syllabus World History (Arjun Dev) 4) India since Independence - Bipinchandra or India after Gandhi by Ramchandra Guha 5) Indian Culture for Mains - Spectrum 6) History of Art - NCERT For Indian culture websites 1) Centre for cultural recourses and training http://ccrtindia.gov.in/classicaldances.htm 2) NIOS text book on Indian Culture and Heritage http://www.nios.ac.in/online-course-material/secondary-courses/indian-culture-and-heritage-%28223%29-syllabus.aspx 3) Book on Indian Culture by Chronicle publication is also good. 4) Indian Culture by Tarachand Geography 1) Geography of India - Majid Hussain 2) NCERT XI & XII Books 3) India: A Comprehensive Geography - D.R.Khullar PAPER-III General Studies- II: 1) Challenge & Strategy - Rethinking India's Foreign Policy - Rajiv Sikri 2) Social Problems India - Ram Ahuja 3) Indian Polity for Civil Services Examination - Laxikanth 4) Indian Polity - Wizard 5) Our Constitution - Subhash Kashyap 6) Our Parliament - Subhash Kashyap 7) Bare Act - P.M.Bakshi 8) Public Institutions in India: Performance and Design - Pratap Bhanu Mehta 9) Indian Diaspora - Jairam 10) International Organizations - Spectrum for mains 11) World Focus magazine (selective topics) PAPER-IV General Studies-III: 1) Performance of Indian economic reforms - Uma Kapila 2) Indian Economy - Ramesh Singh (Tata Mcgrewhill) 3) Economic Survey & Budget 4) India Year Book - Publication Division 5) Yojana Magazine 6) India's National Security - Bajpai-Pant 7) Cyber Security - Godbole 8) Science & Technology for Mains - Civil Services Times 9) Science & Technology for Mains - Spectrum 10) Certified course in Environment studies - IGNOU https://files.secureserver.net/3s9Yz8T5rTkosv PAPER-V General Studies- IV: 1) Integrity and Aptitude - Tanvi Singh (could be used as textbook) 2) Ethics and Governance - Sawshilya (Pearson) 3) Lexicon for Ethics, Integrity & Aptitude - Chronicle 4) Restoring Values - E. Sridharan 5) II Administrative Reform Committee report (ARC) 4th Report 'Ethics in Governance' http://arc.gov.in/4threport.pdf 6) For case studies http://halfmantr.com/learn/ethics.html?start=20 Booklist for UPSC Prelim (CSAT) Paper I 1) NCERT Class 6th to 12th (History, Geography, Science, Polity) 2) Tata Mcgrewhill Manual for G.S. Prelims (TMH Guide) 3) Chronicle special Issue on Prelim History 4) Pratiyogita Darpan Special Issue on Economics 5) Polity by Laxmikant 6) Polity special issue by Wizard for Prelim 7) Website of PIB (Press Information Beauro) 8) Economic Survey & Budget 9) India Year Book - Publication Division 10) Daily Newspaper - Either Indian Express or The Hindu 11) Special Issue of Environment - Chronicle 12) Question Bank for Prelim by S. Chand 13) Science Reporter magazine (selective) 14) Green India - Arihant publications Paper II 1) Pearson for G.S. Prelims (CSAT) set of 5 books 2) Quantitative Aptitude - R.S.Agarwal 3) Objective English - R.S.Agarwal 4) Logical Reasoning - Verbal & Non-verbal - R.S.Agarwal 5) Quantitative Reasoning - R.S.Agarwal 6) N

otes of TIMES for MBA CET 7) Person CSAT manual (For practicing questions) 1) Frontline Magazine http://www.frontline.in/ 2) The Hindu Newspaper http://www.thehindu.com/ 3) Yojana Magazine http://www.yojana.gov.in/ 4) For Strategy and clearing concepts http://www.mrunal.org/ 5) For detailed advertisement of UPSC http://www.employmentnews.gov.in/ 6) For getting updates of govt. decisions http://www.pib.nic.in/ 7) For updating on g.k. and solving objective qus http://www.gktoday.in/ 8) The god of the game http://www.upsc.gov.in 9) For Union Budget and Economic Survey http://indiabudget.nic.in/ 10) Free online encyclopedia http://wikipedia.org/ 11) For practice of daily papers http://insightsonindia.com/ 12) For curious quarries http://quora.com 13) For online video's on strategy & lessons https://unacademy.in/ 14) For discussion foram http://discuss.forumias.com/ 15) Complete decoding of Gaurav Agrawal Rank 1 https://thesupermanreturns.wordpress.com/ Suggested English Films to watch 1) Gandhi 2) Downfall of Empire 3) Ignominious Bastards 4) Alexander 5) Apocalypto 6) Contagious Suggested documentaries to watch 1) India untouched : Stories of a people apart https://www.youtube.com/watch?v=Injodpo3T1o 2) India's daughters by Leslee Udwin https://www.youtube.com/watch?v=sw0Z5hvpVPQ Suggested Hindi Films to watch १) नेताजी - फरगॉटन हिरो २) सरदार ३) हजारो ख्वाईशे ऐसी (Emergency) ४) शौर्य (Human Rights) ५) माचिस (Khalistan movement) ६) मद्रास कॅफे (LTTE) ७) चक्रव्यूव्ह (Naxal) ८) न्यूटन (Elections & Tribal) ९) सुपर ३० (Changing India) सामान्य अध्ययन (मुख्य परीक्षा) पेपर १ निबंधाच्या तयारी साठी १) विलास रणसुभे होय! पर्यायी जग शक्य आहे २) कविता महाजन ब्र ३) कृष्णमेघ कुंटे एका रानवेडयाची शोधयात्रा ४) अतुल देऊळगावकर बखर पर्यावरणाची आणि ऐका विवेकी पर्यावरणवाद्याची ५) फादर फ्रांसिस दिब्रिटो ओअँसिसच्या शोधात ६) राजीव साने युगांतर ७) रत्नाकर गणवीर बहिष्कृत भारतातील अग्रलेख ८) मनीषा टिकेकर कुंपणापलीकडचा देश - पाकिस्तान ९) गोदावरी परुळेकर जेव्हा माणूस जागा होतो १०) डॉ दत्तप्रसाद दाभोळकर दुसरया फाळणीपूवीँचा भारत ११) दिलीप कुलकर्णी वेगळ्या विकासाचे वाटाड़े १२) संजीव खांडेकर संकल्प १३) ज्ञानेश्वर मुळे १) माती, पंख आणि आकाश २) रशिया : नव्या दिशांचे आमंत्रण १४) अंबरीश मिश्र गंगेमध्ये गगन वितळले १५) शशी थरूर भारत : नेहरुंपासून नंदनवनापर्यंत १६) जे. ऐफ. रिबेरो बुलेट फॉर बुलेट १७) राहुल सांकृत्यायन व्होल्गा ते गंगा १८) पी साईनाथ दुष्काळ आवडे सर्वाना १९) विशाखा दत्ता मग भाकरया कोण करणार २०) पी एन धर इंदिरा गाँधी, आणीबाणी व भारतीय लोकशाही २१) वर्गीस कुरियन माझंही एक स्वप्न होतं..... २२) अरुण साधु १) फिडेल, चे आणि क्रांती २) आणि ड्रँगन जागा झाला ३) तिसरी क्रांती २३) मिलिंद बोकिल १) समुद्रापारचे समाज २) जनांचे अनुभव पुसता २४) नीळू दामले १) टेलीवर्तन २) अवघड अफगाणिस्तान ३) जेरुसलेम २५) गिरीश कुबेर अधर्म युद्ध २६) मार्क टुली इंडिया इन स्लो मोशन २७) अबुल कलाम अग्निपंख २८) भानू काळे बदलता भारत २९) संजय आवटे व्ही द चेंज ३०) भूषण देशमुख पुस्तकाचे पान http://www.bookganga.com/eBooks/Books/Index?BookSearchTags=Pustakache%20Pan%20Anand%20Nidhaan&BookType=1 पेपर २ सामान्य अध्ययन १ १) भारतीय कला आणि संस्कृती - भूषण देशमुख व निखिल दाते, सकाळ प्रकाशन २) नयना कुंभार यांनी बनवलेले मराठीतील कलेवरील utube video https://www.youtube.com/playlist?list=PLC5Bt2EOL1E3FPJuUunODBwthhG9M6jdz ३) यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठाच्या नोटस (एम. ए. इतिहास) ४) स्वातंत्र संघर्ष - बिपिनचंद्र, NBT ५) आधुनिक भारताचा इतिहास - सुमन वैद्य भाग १,२,३ ६) स्वातंत्र्योत्तर भारताचा इतिहास – सुमन वैद्य ७) आधुनिक जगाचा इतिहास – सुमन वैद्य.