روش شناسی حقوق

دانشکده های حقوق پر از استادان به اصطلاح فنی ای است که در یک سطح بسیار نازل انتزاع به امر حقوقی مشغولند.

الکساندر پکزنیک، استاد فلسفه حقوق در سوئد

ویل دورانت مورخ آمریکایی با تقسیم عوامل پیشرفت و انحطاط تمدن می نویسد:

اهمیت عوامل و اوضاع و احوال اقتصادي بیشتر است. ممکن است ملتی از تشـکیلات سیاسـی محکم برخوردار و مالک روحیه اخلاقی عالی باشـد، و حتی ماننـد هندیشـمردگان امریکا بهره اي از ذوق صـنعتی داشـته باشد، ولی هرگاه زندگی او از مرحله شکار تجاوز نکنـد و امیـدزیسـتن او بر پایه لرزان و غیر ثابت تعقیب صـیدمتکی باشـد، هرگز نخواهد توانست از سدي که دو عـامل تمـدن و بربریت را از یکـدیگرجـدا می سـازد عبـورکنـد

در نهایت این عقیده نه نیاز است که باید ارضا شود

. هگل عناصر فلسفه حق، ش 190. ریشه های ایده الیستی مکتب اتریش را در هگل هم می توان یافت. اگر ماتریالیستهای انگلیسی ها نمی بودند- هابز، لاک، هیوم و احتمالا بنتام- ذهن گرایی المانی اساسا اینقدر توجهی هم به منابع و نیازها نمی کرد. توضیح اینکه علم کنش انسانی مدرن با هابز شروع شد. هابز می گفت نه اندیشه بلکه میل و منفعت منشأ کنش ادمی است و این تلقی ماتریالیستی در انگلستان تا استوارت میل ادامه یافت و در نهایت به ویلیام جیمز و تحلیل اقتصادی حقوق رسید.( در مورد اهمیت جیمز همین قدر بگوییم که فلسفه حقوق و سیاست امریکایی روی شانه جیمز بنا شده است) هگل چون از هر گلی چیزی می چید در فلسفه تاریخش بابی را باز می کند و از اهمیت منافع در پیشرفت تاریخ سخن می گوید که بعدا به عنوان مکر عقل معروف شد. میراث انگلیسی در المان در نهایت به اقای ایرینگ رسید که یک تنه علیه ایده الیسم کانت و هگل به پا خاست و شورش او حداقل در بین حقوقدانان ضربه محکمی بر ایده الیسم زد. شاید اگر ایرینگ در اروپا ظهور نمی کرد هیچ وقت نظریه منفعت صورت بندی نمی شد.

تاملی بر نظریه پسینی بودن فلسفه نزد هگل: هگل در عناصر فلسفه حقش در جمله ای معروف فلسفه را همچون جغد مینروا می دانست که شب هنگام به پرواز در می اید. یعنی فلسفه علت هیچ حادثه اجتماعی و انسانی نمی شود. ایراد نخست این است که این ادعا با اصل فلسفه روح و اصالت ایده او در تضاد است. گویی هگل به طور ضمنی می پذیرد که حوادث اجتماعی در اثر ایده رخ نمی دهد. رقیب اصالت ایده، اصالت ماده و منفعت است و می توان گفت هگل هم ماتریالیست است. ایراد دوم اینکه هگل معتقد بود فلسفه در دایکوتومی و دوگانگی روح خلق می شود و تحول می پذیرد. در مقابل و از منظر هابزی می توان گفت کنش انسانی معطوف به نیازها و منافع است و اتفاقا این دوگانگی منافع و نیازها است که سبب حرکت فکر می شود.

در انگلستان برخی از مورخان حقوقی از عنوان میهن پرستی حقوقی استفاده کردند. از آنجا که مفاهیم یک پادمفهوم هم دارند باید از خود پرسید این میهن پرستی به چه معنا بود؟ میهن پرستی حقوقی از نظر این مورخان، کمک به استقلال حقوق انگلیس از سلطه پاپ بود. از لیتلتون، فورتسکیو و کوک به عنوان میهن پرستان حقوقی یاد می شود. پاد مفهوم میهن پرستی حقوقی در ایران، حقوق مدرن غرب بود و میهن پرستی حقوقی ایرانی به معنای بازگشت به فقه. اگر میهن پرستی حقوقی ایرانی راه میهن پرستی انگلیسی ها را می رفت می بایست راه جدایی از فقه راه طی می کرد.

در دانشکده حقوق با استاد محمود شهابی اندک آشنایی پیدا کرده بودم که در هر دو دانشکده حقوق و الهیات درس می‌داد. من هنوز سال اول بودم و با او درسی نداشتم، اما چون هر هفته برای رفع اشکال به اتاقش سری می‌زدم و او را آزار می‌دادم قیافه من برایش آشنا بود. روزی رفتم و گفتم می‌خواهم دوره دکتری الهیات شرکت کنم اما راهم نمی‌دهند....(سید جواد طباطبایی). استاد بعداً به فرقه لنین و التوسر پیوست و در یک چرخش دیگر به شهابی ها بازگشت.

در مورد کارل اشمیت چند نکته مهم قابل توجه است. اشمیت تا زمانی که زنده بود فیلسوفان حقوقی جدیش نمی گرفتند. زمانی که اشمیت در دهه 20 قرن 20 کتابهایش را می نوشت در فلسفه حقوق اسمی از او نبود. همه جا سخن از فیلوسفان نوکانتی و نوهگلی حقوق بود. علاوه براین دو جریان، جریانهای رایج فلسفه حقوق آن زمان آلمان جنبش حقوق آزاد و حقوق مبتنی بر مصلحت بودند. در نوشته ههای فرانسوی این پل روبیه بود که به طور گذرا در کتاب نظریه کلی حقوق، اشاراتی گذرا به اشمیت داشت. بین حقوقدانان پیرو هیتلر، کارل لارنز، اندیشمند داناتر و عمیقتری به نظر می رسید. بعد از جنگ جهانی دوم بود که سویه های ضد لیبرالیسم اشمیت توجه برخی از اندیشمندان حقوقی و غیر حقوقی چپ، را جلب کرد. در ایران با ظهور سید جواد طباطبایی غوغایی به پا شد و یهو متوجه شدیم آلمان حقوقدانی به نام کارل اشمیت هم داشت! بحث بر سر روش حقوقی اشمیت زیاد است و امیدواریم بتوانیم در یکی از مجلات نکاتی تازه در مورد ریشه های مکتبی نظریات اشمیت عرضه بداریم.

ورود حقوقدانان به عرصه تولید پادکست اتفاق مبارکیه. در این پیج دوستان می توانند کانال " حقوق بین سطور" را فالو نمایند.

جعفری لنگرودی کتابی به اسم فیلولوژی هم نوشته است. کاشکی ناشر اثار ایشان حداقل یک مقدمه ای برای کتابهایش بنویسد تا بفهمیم خلاصه ادعای این بزرگوار چیست. می دانید که وقتی قرار باشد خلاصه ای برای یک کتاب بنویسی تازه به طور جدی از خود می پرسی خلاصه حرف نویسنده چیست. نویسندگان مقالات را ملزم کردیم که چیکده ای برای مقاله شان بنویسند. پشت این الزام، فلسفه ای وجود دارد. این فلسفه بر این اصل روشی مبتنی است که کار علم وحدت بخشی است و نویسنده باید خائوس ظاهری و بیرونی را تبدیل به نظم و نوموس کند. ناشران بزرگ جهان هم از همین رسم مالوف تبعیت می کنند و در تارنماهای خود چیکده ای از کتاب را در معرض دید خواننده قرار می دهند.