گنجينه

بقعه شاه ابوالقاسم دزفول و سنگ آسیابهای به کار رفته در ساختمان آن عکسها از نگارنده، به تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۲

شواهد دیگری از تعلق بقعه شاه ابوالقاسم دزفول به شیخ ابوالقاسم بن رمضان ✍ #احمد_خامه_یار من مدت‌ها پیش در مقاله‌ام به عنوان «بقعه شاه ابوالقاسم دزفول مدفن کیست؟»، نظریه تعلق این بقعه به یعقوب لیث را ـ که در سال‌های اخیر بدون شواهد تاریخی کافی رواج یافته ـ رد کرده و نشان داده بودم که این بقعه مقبره عارفی به نام «ابوالقاسم بن رمضان بلخی» از مشایخ متقدّم طریقت کبرویه است. کما اینکه اساساً بقعه از دیرباز، با انتساب به وی، به نام «شاه ابوالقاسم» شهرت داشته. در همان مقاله نوشته‌ام که شماری از مشایخ بعدی طریقت کبرویه و زیرشاخه‌های آن، در شرح حال‌هایی که برای ابوالقاسم بن رمضان به دست داده‌اند، محل دفن وی را میان دزفول و شوشتر ـ  که قابل انطباق بر موقعیت بقعه شاه ابوالقاسم است ـ تعیین کرده‌اند. اما قدیمی‌ترین متن موجود، رساله تذکرة المشایخ علاءالدوله سمنانی است که مدفن وی را به طور مشخص در روستایی به نام «چهارآسیاب» تعیین کرده است. پس از گذشت حدود 14 سال از انتشار مقاله فوق، هفته گذشته برایم فرصتی فراهم شد تا برای نخستین بار از بقعه شاه ابوالقاسم بازدید کنم. در بازدید میدانی از بقعه، بیش از پیش به یقین رسیدم که این بقعه باید متعلق به ابوالقاسم بن رمضان عارف باشد، نه یعقوب لیث صفّاری. یک شاهد مهم، وجود دو سنگ آسیاب بزرگ و کهن است که در دیوار ضلع جنوبی بقعه استفاده شده. سنگ آسیاب سومی نیز در بیرون بقعه روی زمین رها شده است. وجود این سنگ آسیاب‌ها، یادآور نام روستای «چهارآسیاب» است که محل دفن شیخ ابوالقاسم بوده؛ و می‌توان تصور کرد که این روستا، به اعتبار وجود این آسیاب‌ها، بدین نام نامیده شده است. نکته مهم دیگر آن است که یکی از این دو سنگ آسیاب، دقیقاً در دل ساختمان بقعه به‌کار رفته و حاوی کتیبه‌ای به خط کوفی است که بیشتر آن محو شده، اما به نظر می‌رسد که با توجه به شکل ظاهری آن، متعلق به سده چهارم (یا شاید پنجم) هجری باشد. در واقع سنگ آسیاب‌ها ـ یا لااقل سنگ کتیبه‌دار ـ در زمان ساخت اولیه بقعه در ساختمان آن استفاده شده‌اند. با پذیرش اینکه سنگ آسیاب کتیبه دار، متعلق به سده ۴ یا ۵ باشد، و با پذیرش اینکه شیخ ابوالقاسم نیز به طور تقریبی در نیمه دوم سده ۴ یا نیمه اول سده ۵ می‌زیسته (چنانکه در مقاله‌ام نوشته‌ام)، بنابراین ساختمان بقعه باید پس از این دوره، و در زمانی نزدیک‌تر به حیات شیخ ابوالقاسم، اما با اختلاف زمانی چندصد ساله از زمان مرگ یعقوب لیث (سال 265ق) ساخته شده باشد. و همین مسئله تعلق آن را به شیخ ابوالقاسم مرجّح می‌سازد. https://ganjineh.kateban.com/post/5378 https://t.me/ganjineh_channel

💢نقش مجدالملک براوستانی قمی در ساخت حرم ائمه (ع) بررسی شد به گزارش خبرگزاری حوزه، در چهارصد وهشتادمین جلسه بنیاد قم‌پژوهی که با حضور اعضای این بنیاد در دانشگاه طلوع مهر برگزارشد، نقش «مجدالملک براوستانی قمی» در ساخت حرم ائمه علیهم السلام با ارائه احمد خامه یار مورد بررسی قرار گرفت. وی گفت: بیشتر اطلاعات ما از رجال و تاریخ قم مربوط به دوره‌های معاصر و متأخر هست، خیلی از ما شاید شخصیت‌های معاصر را بشناسیم ولی شخصیت‌های دوره سلجوقی، ایلخانی و صفوی را کمتر بشناسیم. اما در دوره میانی شخصیت‌های برجسته و مفاخری داریم که لازم است آنها را بشناسیم و آثار آنها را بررسی کنیم. خامه‌یار تصریح کرد: یکی از این شخصیت‌های بسیار مهم و تاثیرگذار در قرون میانی و به طور خاص دوره سلجوقی، مجدالملک براوستانی قمی است که شخصیتی بسیار تاثیرگذار بوده و نقش بسیار مهمی در ساخت زیارتگاه‌های شیعه در دوره‌های قدیم داشته است. ادامه خبر را اینجا بخوانید:👇 http://qompajoohi.ir/?p=10490 #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

📷 گزارش تصویری نشست علمی نقد و بررسی یادگاری نویافته منسوب به امام‌ رضا علیه السلام در مسجد جامع ساوه 🗓 شنبه 11 شهریور 1402 💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢 🆔 @iranianhht

🎶 پوشه شنیداری نشست علمی نقد و بررسی یادگاری نویافته منسوب به امام‌ رضا علیه السلام در مسجد جامع ساوه 🗓 شنبه 11 شهریور 1402 💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢 🆔 @iranianhht

📔 نقد و بررسی یادگاری نویافته منسوب به امام‌ رضا علیه السلام در مسجد جامع ساوه سخنرانان: #عماد_الدین_شیخ_الحکمایی #علی_بهرامیان #احمد_خامه_یار 🗓شنبه 11 شهریور 1402، ساعت 17 🏠 سالن فردوسی 🔹 برنامه به صورت حضوری برگزار می‌شود. 🔹 ورود برای عموم آزاد و رایگان است. 💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢 🆔 @iranianhht

جلسۀ این هفته بنیاد قم‌پژوهی (نشست۴۸۰) موضوع: «مجدالملک براوستانی قمی و خدمات تمدنی وی و خاندانش» با حضور : دکتر احمد خامه‌یار ↙️ زمان: سه‌شنبه ۱۴۰۲/۰۶/۷ ساعت ۱۸ ↙️ مکان: میدان رسالت – دانشگاه طلوع مهر شرکت برای عموم علاقه‌مندان آزاد است. #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت

یادگار حضور امام رضا (ع) در مسجد جامع ساوه میراث مکتوب- یادگارنویسی بر دیوار بناهای مهم تاریخی، چون مسجدها و آرامگاه‌ها و یا مکان‌های طبیعیِ پررونق چون کنارۀ چشمه‌ها و دیوارۀ غارها و صخره‌های مشرِف بر مسیرهای مهم، از جملۀ کارهایی است که مانند بسیاری از مفاهیم عرفی و فقهی با گذشت زمان تغییر موضوع و مفهوم داده است؛ به این معنی که تا پیش از دورۀ جدید و تغییر نگاه به بناها و آثار تاریخی، پادشاهان، علما و فرهیختگان به حضور خویش در مکانی مهم اشاره می‌کردند و اطّلاعاتی از خود و وقایع روزگار بر دیوار بناها ثبت می‌کردند. یکی از رخدادهای مهم تاریخ ایران در دورۀ اسلامی، سفر امام رضا (ع) از مدینه به خراسان است. دربارۀ مسیر این سفر ابهام‌هایی وجود دارد. اساس این سفر را نوعی اجبار امام به پذیرش ولی‌عهدی مأمون دانسته‌اند و بر این اساس برخی منابع از تلاش مأمون برای عبور نکردن امام از شهرها و مناطق تمرکز شیعیان و علویان سخن گفته‌اند. مجموعۀ پژوهش‌هایی که تا کنون در این‌باره انجام شده‌است، بر مسیر بصره، اهواز، ارّجان، یزد، نیشابور و در نهایت مرو تأکیدی ویژه دارند. در عین حال، برخی منابع دیگر از مسیرهای دیگر و از جمله بغداد، کرمانشاه، ساوه، قم و ری نیز سخن گفته‌اند. برخی از محقّقین احتمال سفرهای دیگری پیش از سال ۲۰۰ را نیز مطرح کرده‌اند. دست‌کم در پنج منبع از سدۀ پنجم تا هشتم هجری به سفر یا سفرهای پیش از سال ۲۰۰ ه.ق. و از جمله سفر به یزد، قم، و نیز سفر به شهر قزوین با تأکید بر مخفیانه بودن اشاره شده است. نخستین منبع از نظر قدمت کتاب تاریخ قزوین و فضائلها اثر حافظ ابوعلی خلیل بن عبدالله بن احمد قزوینی است (د. ۴۴۶ ه.ق.). این کتاب اکنون در دست نیست، اما رافعی در کتاب التدوین این مطلب را با ذکر مأخذ از او نقل کرده است. کتیبۀ مورَّخ ۵۹۵ مشهدک اردکان یزد نیز شاهدی بر سفر امام به این منطقه در سال ۱۹۶ است. عبدالجلیل رازی در النّقض از وجود مقبرۀ فرزند دوسالۀ امام در شهر قزوین سخن گفته‌است که اکنون به‌نام شاهزاده حسین قزوین‌ شناخته می‌شود. رافعی قزوینی (د. ۶۲۳ یا ه.ق.) از حضور مخفیانۀ امام در خانۀ داود بن سلیمان غازی پرده برمی‌دارد و اشاره می‌کند که او احادیثی را که از امام شنیده است با نام «مسند» یا «صحیفۀ امام رضا» گردآوری کرده و دیگران از او روایت کرده‌اند. حمداللّه مستوفی (د. ۷۵۰ ه.ق.) نیز همین سخنان را دربارۀ حضور امام در قزوین و نیز درگذشت فرزند خردسال وی تکرار کرده‌است. سیّد عبدالکریم بن احمد حلّی (د. ۶۹۳ق)، مؤلّف فرحه الغری نیز از سفر امام رضا (ع) از مسیر کوفه، بغداد [همدان، ساوه] و حضور در شهر قم خبر داده است. کشف یادگارنوشتی از سال ۲۰۱ ه.ق. کشف یادگارنوشتی از ابتدای سدۀ سوم هجری بر یکی از ستون‌های مسجد جامع ساوه می‌تواند نوری تازه بر ابهام یادشده در باب سفرها و مسیر سفر امام بیفکند. این یادداشت کوچک نویافته، دربردارندۀ نکات جالب و ارزشمندی است که از جمله می‌تواند نشانه‌ای متقن و هم‌عصر از حضور امام در شهر ساوه باشد. مقالۀ «یادگار حضور امام رضاع در مسجد جامع ساوه» نوشتۀ عمادالدّین شیخ‌الحکمایی که در شمارۀ جدید فصلنامه گزارش میراث به چاپ رسیده است، به این یادگار نوشت اختصاص دارد. https://mirasmaktoob.com/%db%8c%d8%a7%d8%af%da%af%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%d8%b6%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%b1%d8%b6%d8%a7%d8%b9-%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b3%d8%ac%d8%af-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%b3%d8%a7%d9%88%d9%87/ @mirasmaktoob .